آسيب‌شناسي نماز جمعه و كاركردهاي آن
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
قال الله العظيم في كتابه: الذين ان مكّناهم في الارض أقاموا الصلاة و آتو الزكاة و أمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و لله عاقبة الامور.
خداي سبحان را شاكرم كه توفيق را رفيق شفيق گردانيد تا در مركز جوشش فيض و در جمع فرزندان فرزانه‌ي فيضيه لحظاتي را باشم و از اين محفل نوراني بهره برگيرم. بحث درباره‌‌ي آسيب‌شناسي نماز جمعه و كاركردهاي آن است.
لازم مي‌دانم كه از وضع موجود نهاد نماز جمعه‌ي كشور يك اطلاعاتي را تقديم بدارم تا آنهايي كه به كليات مطلب اطلاع ندارند، آگاه بشوند و سپس به مسائل ياد شده مي‎پردازيم. ستاد مركزي نهاد نماز جمعه‌ي كشور در تهران است و هشت نفر از شخصيت‎هاي شناخته‌شده، با حكم مقام معظم رهبري در مقام شوراي سياست‎گذاري اين نهاد هستند و همه‌ي تصميم‌هاي مهم در باره‌ي نصب و عزل و داوري و از اين گونه مسائل زير نظر اين شورا انجام مي‎گيرد. اين شورا يك مسئول دارد و به همان اصطلاحي كه در حكم آمده است. يك رئيس دارد كه رئيس اين شورا، رئيس نهاد نماز جمعه‌ي كشور نيز مي‌باشد. كه در اين مقطع قرعه‌ي فال را به نام اين بنده‌ي ضعيف زدند و بنده به عنوان مسئول اين نهاد و مجري همه‌ي سياست‎ها و دستوراتي كه، چه شورا، در جلسه تصويب مي‎كند و چه دستوراتي كه مستقيماً‌ از طرف مقام معظم رهبري ابلاغ مي‌شود، بنده مسئوليت اجراي آن را دارم.
ما چهارصد و شصت و هفت امام جمعه در كشور داريم كه از تريبون نماز جمعه با مردم سخن مي‎گويند. و مردم را به تقوا دعوت مي‎كنند. اين شبكه‌ي عظيم، اثرگذاري بسيار بالايي دارد و در نظام ولايت و نظام اسلامي ما يكي از دستگاه‌هاي تأثيرگذار در سياست‎هاي داخلي خارجي ما هست. در ميان اين چهارصد و اندي امام جمعه، فقيهاني هستند. استادان فلسفه وجود دارند و تحليلگر سياسي، اهل قلم و شخصيت‎هاي اخلاقي. يك مجموعه‌ي بسيار گرانبهايي است. ما در نهاد نماز جمعه نزديك به نود نفر امام جمعه‌ي اهل قلم داريم كه اينان مي‎نويسند و بعضي بيش از شصت جلد كتاب دارند. كتاب‌هاي برخي از اينان كتاب‎هاي درسي دانشگاه است. بيش از صد و پنجاه نفر از اين ائمه‌ي جمعه مستقيماً از طرف مركز مديريت حوزه‌ي علميه‌ي قم، مسئول حوزه‌ي علميه‌ي شهرستان هستند. يعني حوزه‌ي علميه‌ي شهرستاني كه در آنجا اقامت دارند. آن حوزه را اداره مي‎كنند و به تربيت طلاب مشغولند. و صد و پانزده نفر از اين ائمه‌ي جمعه اگرچه مسئوليت مديريتي ندارند؛ ولي ناظر بر كار حوزه‎هاي علميه‌ي منطقه هستند. بسياري از اين ائمه‌ي جمعه از استادان دانشگاه‎اند و پيام‎آوران و رسولان راستين حوزه‌ي علميه به دانشگاه‌ها و قشر دانشجوهستند. به هر حال، من خواستم يك آشنايي‎ كوتاهي با اين نهاد پيدا كنيد. امامان جمعه را يك مجموعه‎اي از انسان‎هاي مخلص و متدين و معتمد در اقامه‌ي نماز ياري مي‎كنند. اين مددرسانان، ستادهاي برگزاري نمازجمعه هستند. يعني در هر شهري كه نماز جمعه اقامه مي‎شود، يك ستاد برگزاري نماز جمعه داريم. تعداد افرادي كه در اين ستادها هستند، فرق مي‎كنند. ما ستاد 1500 نفري مثل ستاد نماز جمعه‌ي تهران داريم كه هزار و پانصد تفر از زنان و مردان مؤمن و مخلص كه اغلب خانواده‎هاي معظم شهداء هستند و از اول انقلاب تاكنون جمع خودشان را در خدمت نماز و نمازگزاران قرار داده‎اند و در ستادهاي نماز جمعه فعال هستند. پشت صحنه‎ي اين نماز جمعه‎ها كه اقامه مي‎شود، دست‎هاي گوناگون و همت‎هاي بسيار والايي است كه اين اجتماع را اداره مي‎كند. در كشور بيش از پانزده هزار نيرو در ستادهاي نماز جمعه، از خواهران و برادران هستند كه يك مجموعه‌ي عظيمي را تشكيل داده‌اند. هيچ حزب و گروهي يك‌چنين شبكه و نيروهاي مخلصي را ندارد. دفتر و معاونت گزينش ما در قم است و تنها مركزي كه براي ما نيرو تربيت مي‎كند، حوزه‌ي علميه است. چون امامان جمعه همه از علما و روحانيان هستند. ما نيروها و نيازهايمان را صددرصد از حوزه تأمين مي‎كنيم. هيچ كجاي ديگري در زير اين آسمان كبود وجود ندارد كه براي ما نيرو تربيت كند؛ بنابراين تربيت‌شدگان حوزه‎هاي علميه جذب دستگاه نماز جمعه مي‎شوند و در عرصه‌ي خدمت‎گزاري فعاليت مي‎كنند. نهاد نماز جمعه شش معاونت دارد كه هر كدام وظيفه‎اي دارند و فعاليت‎هاي خاص خودشان را انجام مي‎دهند. معاونت گزينش، امر گزينش را بر عهده دارد كه در قم مستقر است. معاونت سياسي داريم كه بيش‌تر مسائل سياسي مربوط به نهاد نماز جمعه و اطلاعات سياسي را در اختيار ائمه‌ي جمعه مي‎گذارد. مشورت مي‎دهد و بولتن و گزارش‎هاي سياسي تهيه مي‎شود. معاونت فرهنگي داريم كه بيش‌تر فعاليتش ناظر بر خطبه‎هاي اول است. بحث‎هاي معرفتي و اين‌ها را دنبال مي‎كند و به ائمه‎ي جمعه كمك مي‎كند. معاون بررسي و بازرسي داريم كه اگر شكاياتي و جايي نياز به بررسي دارد، نيروهايي دارند كه انجام وظيفه مي‌كنند. ارزشيابي نيز در همين‌جا انجام مي‌شود. ما در هر سال از خطبه‎هاي نماز جمعه در فصول گوناگون نوار مي‎گيريم. كارشناساني داريم كه بعضي از مبلغان و صاحب‎نظران در امر خطابه، كه در قم هم هستند، نوارها را به آنان مي‎دهيم و اينان با ما كار مي‎كنند. نوارها ارزيابي مي‎شود و خطبه‎ها از جهات گوناگوني ارزيابي مي‌شوند. و تذكرات داده مي‎شود. آموزش ضمن خدمت نيز داريم. كه سعي مي‎كنيم ائمه‌ي جمعه را به روز نگه داريم. كلاس‎هاي آموزشي كه طراحي كرده‎ايم، مي‎آيند. در تهران پنجاه نفر در كلاس‎ها مي‎نشينند و استادان بزرگواري مي‎آيند و مسائلي كه در بخش آموزشي طراحي مي‎شود، به آنان در اين زمينه كمك مي‎شود. چون مي‎دانيد ائمه‌ي جمعه‎اي كه در شهرهاي دوردست هستند معمولاً مدتي كه مي‎مانند، نياز به اين حمايت‎ها دارند و اين‌گونه اقدامات در نهاد نماز جمعه انجام مي‎شود. معاونت امور استان‎ها داريم كه كليه‌ي مسائل مربوط به استان‎ها و هماهنگي استان‎ها، ستادها را به عهده دارد و كارها را انجام مي‎دهد. نشريات گوناگوني هم داريم. فرهنگ جمعه داريم. نشريه‌ي اقامه داريم كه براي ستادها است. يك بولتن محرمانه است كه روندادها را معاونت سياسي ماهانه منتشر مي‎كند. اخباري كه معمولاً در روزنامه‎ها و در دسترس ائمه‌ي جمعه مي‎گذارند تا از لحاظ سياسي بتوانند حرف بزنند، صحبت كنند و مسائل را براي مردم بيان كنند و شبكه‌ي رايانه‎اي كه شبكه‌ي امامت است كه از اين طريق هم اين شبكه دارد گسترش پيدا مي‎كند و از اين طريق اطلاع‎رساني انجام مي‎گيرد. اين نهاد و مجموعه، از نهادهاي وابسته‌ي به تشكيلات رهبري نظام است. براي اداره‌ي اين نهاد هيچ بودجه‌ي دولتي نداريم. همه‌ي امكانات اين نهاد از طرف رهبر معظم انقلاب تأمين مي‎شود. البته امكانات بسيار اندكي است. حقوق و شهريه‌ي ائمه‌ي جمعه هشتاد هزار تومان است. و در سال گذشته چهل هزار تومان بود. به هر حال، من يكي دو بار خدمت مقام معظم رهبري كه گزارش دادم، خدمتشان عرض كردم: اكنون شهريه‌ي ائمه‌ي جمعه چهل هزار تومان است. البته بالاترين شهريه‎اي كه ما به ائمه‌ي جمعه مي‎پردازيم در نقاط محروم، اين مطلبي است كه تعمد دارم اين‌جا بگويم؛ چون خيال مي‎كنند كه همه‌ي كشور و مملكت دست ائمه‌ي جمعه است! بايد بگويم، من در تهران در جلسات گوناگون كه شركت كردم، وقتي اين مطلب را مي‎گويم، اصلاً تعجب مي‎كنند. همين چند هفته پيش ملاقاتي با رياست محترم جمهوري جناب آقاي خاتمي داشتم و درباره‌ي مسائل گوناگون نماز جمعه با ايشان صحبت مي‎كردم. ايشان گفت: ائمه‌ي جمعه چقدر امكانات مي‎گيرند؟ گفتم: چقدر بگيرند خوب است؟ گفت: نمي‎دانم! گفتم: هشتاد هزار تومان. گفت: واقعاً اين‌طوري است؟ گفتم: بله. اين ليست‎هاي حقوقي ما هست، برويد ببينيد. و البته در شهرهاي مرزي و دوردست بالاترين شهريه‎اي كه به ائمه‌ي جمعه مي‎پردازيم، صد و چهل هزار تومان است كه مناطق ويژه‎اي هستند. اين يك سياست است. نمي‎خواهم بگويم كه امكانات در كشور نيست. نه! هست. دولت هم، چه دولت‎هاي گذشته، چه اين دولت اعلام آمادگي كرده‎اند كه ما حاضريم ائمه‌ي جمعه را تأمين كنيم. بر اساس نظام هماهنگ، شهريه‌ي اينان را بدهيم؛ ولي سياست مقام معظم رهبري اين است كه، درباره‌ي روحانيان اكنون ذهنيت مردم اين است كه جمع قابل توجهي از روحانيان در رأس كار هستند و بايد در يك سطح پايين‎تري زندگي بكنند. ما واقعاً در ظرف كم‎تر از دو ساعت مي‎توانيم يك مطلبي را به ائمه‌ي جمعه برسانيم و نمازهاي جمعه، روي آن موضوع تكيه بكنند. اين نكته را هم همين جا عرض كنم كه هرگز شيوه و روش ما اين نيست كه چيزي را ديكته كنيم. وظيفه‌ي اطلاع‎رساني داريم. ما اطلاعات را در اختيار ائمه‌ي جمعه مي‎گذاريم. هيچ‌گاه در طول دوران مديريتمان با علما و روحانيان اين‌طوري برخورد نكرده‎ايم كه اين مطلب را به شما مي‎دهيم و شما بايد همين را بگوييد. هرگز! من بارها در مصاحبه‎ها گفته‎ام:‎ بعضي‎ از گروه‎هاي سياسي هم ما را متهم مي‎كنند كه شماها از بالا ديكته مي‎كنيد و ائمه‌ي جمعه اين مسئله را مي‎گويند. هرگز! اصلاً كساني كه با روحيه‌ي روحانيان و با فرهنگ روحانيان و علما آشنايي دارند، مي‎دانند كه اين‌گونه برخوردها در روحانيان جواب نمي‎دهد.@#@ ما البته وظيفه‌ي اطلاع‎رساني را داريم. مثلاً اطلاعات پانزده شانزده روزنامه‎ي كثيرالانتشار را مي‎گيريم و خلاصه مي‎كنيم. خبرهايي كه امام جمعه بايد بداند در مي‎آوريم. چون ائمه‌ي جمعه‎اي كه در شهرهاي دور از مركز حضور دارند، اولاً همه‌ي روزنامه‎ها آنجا نمي‎رود و اگر روزنامه‎ها هم باشد، امكانات مالي و اقتصاديشان اجازه نمي‎دهد كه بروند همه‌ي روزنامه‎ها را بخرند. افزون بر اين، وقت ندارند كه همه را بخوانند. ما مي‎آييم همه‌ي اين‌ها را خلاصه مي‎كنيم. به صورت يك جزوه در مي‎آوريم در يك هفته، با عنوان نگاهي بر مطبوعات، و غيره، اين را خلاصه مي‎كنيم و در ظرف بيست دقيقه امام جمعه مي‎تواند در فضاي مطبوعاتي و رسانه‎اي كشور قرار بگيرد؛ ولي هرگز نگفتيم كه آقا! شما اين مطلب را در خطبه‎ها بگوييد. نه! و اصطلاحي كه من به كار بردم، عرض كردم كه مديريت ما مديريت پادگاني نيست كه از بالا يك فرماندهي بگويد به چپ چپ، به راست راست و آن هم عمل كند؛ نه! اين طوري نيست. بنابراين، ما اطلاع رساني مي‎كنيم. تشكيلات نهاد نماز جمعه جزو تشكيلات رهبري نظام است. شما خودتان در درس‎ها از استادان بزرگوار شنيده‎ايد و منابع آن را نيز مي‎دانيد كه يكي از شرايط نماز جمعه و كسي كه بخواهد نماز جمعه را اقامه بكند، نصب است. چرا؟ براي اين‌كه خطبه از شئون ولي‌امر است. خطبه خواندن از شئون ولي امر و امام المسلمين است. او بايد خطبه را بخواند؛ چون در همه‌ي شهرها نمي‎تواند حاضر بشود، تبعاً كساني را انتخاب مي‎كند و دستگاهي را مشخص كرده است. اينان را با يك معيارهايي انتخاب مي‎كنند و به او اجازه مي‎دهند كه از طرف ولي‌امر خطبه بخواند؛ بنابراين، نصب لازم است. حكم به او داده مي‎شود. در شهرهايي كه ما امام جمعه نصب مي‎كنيم، علما و روحانيان گوناگوني هستند؛ اما نمي‎توانند نماز جمعه بخوانند، نماز جمعه يك نماز حكومتي است. يك جريان مربوط به حاكميت است. به شخص حاكم است؛ از اين‌رو؛ اين تريبون‎هاي نماز جمعه وظيفه‌ دارند كه نظرات نظام و نظرات حاكميت نظام و امام المسلمين را ترويج و تبليغ بكنند. محور موضع‎گيري‎هايشان و بحث‎ها و اظهار نظراتشان، نظرات امام المسلمين است كه خب، امام المسلمين و حاكم اسلامي وظايف گوناگوني دارد كه من فهرست آنان را عرض مي‎كنم.
يكي از وظايف امام المسلمين پاسداري از عدالت است. اين‌همه مقام معظم رهبري و امام(ره) روي عدالت تكيه داشتند: (لقد ارسلنا رسُلنا بالبينات و أنزلنا معهم الكتاب والميزان ليقوم الناس بالقسط). خب، پاسداري از قسط و مرزهاي عدل و عدالت در نظام است. اين‌كه شما مي‎بينيد، چشم‎انداز برنامه و سياست كلي را بايد ايشان (رهبري) ـ در قانون اساسي هم هست ـ تصويب بكند و مجمعي با نام «مجمع تشخيص مصلحت نظام» دارد، به خاطر همين موضوع است كه جريان‎هايي كه در عرصه‌ي عمل قرار مي‎گيرند، از مرز عدالت خارج نشوند. دومين وظيفه‌ي امام المسلمين، پاسداري از احكام و اجراي حدود الهي است؛ يعني امام متصدي اجراي احكام‌الله است و اجراي حدود به دست امام است كه حالا اين هم بحث مفصلي دارد كه در وسائل، جلد 18 شما مي‎توانيد رواياتش را ببينيد. بحث تعليم و تربيت در سطح فرهنگ جامعه، خاصه فرهنگ عمومي هدايت‎ها و تربيت‎ها با ولي‌امر است: «علي الامام أن يُعلم اهل ولايته حدود الإسلام والايمان» كه بايد تعليم بدهد و در نهج‎البلاغه هم وقتي حقوق متقابل امام را علي‌بن ‌ابي‌طالب بيان مي‎كند، مي‌فرمايد:«فأما حقّكم عليه و تعليمكم كي لاتجهلوا و تأديبكم كيْ ماتَعلموا» اين يك وظيفه است كه مسائل تربيتي و هدايتي جامعه را امام بايد در كليات به عهده بگيرد. در تحف العقول نيز اين روايت هست. وقتي نبي اكرم معاذ بن جَبَل را مي‎خواست به يمن بفرستد فرمود:علّمهُم كتابَ الله و أحسن أدبَهم علي الاخلاق الصالحة ثم بُثَّ فيهمُ معلّمين» اين يك وظيفه است كه براي نماينده‎اش در يمن مشخص مي‎كند كه مسئله‌ي تعليم كتاب و تربيت، ادب، تربيت‎هاي اجتماعي و اخلاق صالح و هم‌چنين معلمين را بفرستد كه اينان را آموزش بدهند. برگزاري مراسم حج از وظايف امام‌المسلمين است كه باز در كتاب وسائل هم بابي هست كه اگر كعبه زائري نداشته باشد، امام بايد از بيت‎المال بودجه‎اي را بگذارد و عده‎اي را بفرستد و اين‌كه و امام المسلمين در حج بعثه تشكيل مي‎دهد و نماينده مي‎گذارد، از همين باب است كه اين مراسم عبادي سياسي حج كه جنبه‌ي بين‎المللي دارد، بر عهده‌ي امام‌المسلمين است. يكي ديگر از وظايف امام‌المسلمين برگزاري نماز جمعه است: الواجب في حكم الله و حكم الأسلام علي المسلمين... تا اين‌جا مي‎رسد كه (أن لا يعملوا عملاً و لايقدموا يداً و لارجلاً قبل أنْ يَختاروا اماماً عفيفاً بَرئاً عارفاً بالقضاء والسُنّة) و به اين‌جا مي‎رسد كه (... و يقيمُ حجّهم و جُمعَتَهُمْ) كه اقامه‌ي حج و جمعه‌ي اينان با امام‌المسلمين است. پيش از هر چيزي شما بايد امام و رهبري را انتخاب كنيد كه عفيف، پرهيزگار و آشناي به قضاوت اسلامي و سنت نبوي باشد كه يكي از كارهايش حج و ديگري برگزاري جمعه را داشته باشد كه مقام بسيار والا و بزرگي است. يعني امام جمعه وقتي در اين جايگاه قرار مي‎گيرد در جايگاه امام ايستاده است.
نماز جمعه يك عبادت ويژه‎اي است و به محوريت يك جريان جوشاني است كه به محوريت نظام متصل است. نمازي است كه ذكر را با فكر، ديانت را با سياست و جماعت را با ولايت در خودش پيوند مي‎زند. و يك عظمتي را به والايي عظمت ايمان به وجود مي‎آورد و مسئله‌ي بسيار مهمي است. در نظام ولايت نماز جمعه يك جريان بسيار كارسازي است. من معتقدم كه اگر ما روي همين نماز جمعه كار بكنيم، بهاي لازم بدهيم، شخصيت‎هاي برجسته‎اي كه در اين نهاد هستند و سازماندهي‎مان، سازماندهي قوي‎اي باشد و بتوانيم اين نهاد را آن‌گونه كه شايسته است، سروسامان بدهيم: ما انقلاب را تضمين مي‌كنيم؛ استقلال كشور را پاسداري مي‎كنيم و آزادي را حفظ مي‎كنيم و واقعاً مي‎توانيم از والايي‎ها و بالايي‎هاي اين نظام كه جوشيده از خون شفاف و گرم شهيدان است، نگهباني بكنيم. يعني مملكت را واقعاً مي‎توانيم با اين نهاد حفظ كنيم. امروز ائمه‌ي جمعه در سراسر كشور واقعاً‌ پاسداران مرزهاي عقيدتي و فكري و محور كارهاي فرهنگي و ديني هستند. تقويت و گسترش و نگهباني مسائل ديني در حوزه‌ي دين بر عهده‌ي ائمه‌ي جمعه است و هر كجايي كه صداي ناهنجاري در گوشه و كنار كشور بلند مي‎شود، اولين كسي كه در برابر آن با شيوه‎هاي مناسب مي‎ايستد، امام جمعه است و نماينده‌ي همه‌ي روحانيان در كشور است. البته نمي‎خواهم نقش علما، بزرگان، مراجع و استادان و حتي علمايي را كه در شهرستان‎ها هستند، ناديده بگيرم. نه هرگز! من درباره‌ي نماز جمعه و نقش آن صحبت مي‎كنم. همه‌ي ائمه‌ي جمعه، حتي ماها كه در ارگان‎ها و نهادها در كشور هستيم، عمق ما قم است. عمق ما اين‌جا است. يعني به پشتيباني اين‌جا كار مي‎كنيم؛ حتي رهبر معظم در سياست‎هايش، هدايت‎هايش اين است كه اين حوزه‎هايي كه ريشه در خانه‌ي امام صادق و امام باقر ـ عليهما السلام ـ دارند، اين‌ها بايد مظهر روحانيت و فقه باشد و فقاهت هميشه تقويت بشوند و سياست ائمه‌ي جمعه اين است. يكي از كاركردهاي نهاد نماز جمعه مقابله با جنگ‎هاي رواني است. يعني اين موج‎هايي كه در جامعه ايجاد مي‎شود و مي‎خواهند مسئولان نظام را در تنگنا قرار بدهند، اين‌جا امامان جمعه هستند كه به ميدان مي‎آيند و افكار عمومي مؤمنان و متدينان و نمازگزاران را در مناطق خودشان آگاه مي‎كنند و مردم را به عمق توطئه آشنا و توطئه‎ها را خنثي مي‎كنند. كاركرد نماز جمعه اين است و امروز اگر بخواهيم نقش نماز جمعه و كاركرد اين نهاد را در طول دوران پس از انقلاب بنويسيم، ده‎ها جلد كتاب مي‎شود. يكي از كاركردهاي نماز جمعه را در ايام جنگ ما مشاهده كرديم. من آن موقع در ستاد پشتيباني، در استان بود كه مسئولش من بودم و همه‌ي ائمه‌ي جمعه اين‌طور بودند كه رزمندگان و جبهه‎ها را پشتيباني مي‎كردند و بسياري از نيروهاي مخلص از نمازهاي جمعه به جبهه‎ها رفتند و كاركرد نماز جمعه را در اوضاع حساس خاصه در زمان جنگ مي‌توانيم ببينيم و مشاهده كنيم.
يكي ديگر از كاركردهاي نماز جمعه، تقويت معنويت در جامعه است. فضاي جامعه را از عطر معنويت پر مي‎كند. شما مي‎دانيد كه اگر محيط ناسالم و آلوده باشد، بسياري از انسان‎ها هستند كه اگر هم بخواهند خوب باشند، نمي‎توانند. ما نمي‎توانيم خودمان جوانانمان، خاصه نسل جوان و نوجوانانمان را از اثراتي كه محيط بر روح و روان آنان مي‎گذارد، جدا بكنيم يا ناديده بگيريم. اين تأثير و تأثري است كه وجود دارد. كاركرد نماز جمعه اين است كه با توصيه‌ي به تقوا و با تقويت فرهنگ نماز در جامعه، هم معنويت و تقوا را گسترش مي‎دهد. و هم جامعه را به سمت معنويت سوق مي‎دهد. اين يكي از كاركردهاي ديگر نماز جمعه است. مطلب ديگري كه در اين‌جا وجود دارد اين است كه، ما مسائل و تربيت‎هاي اجتماعي را نبايد دست‌كم بگيريم. نماز جمعه بر بُعد اجتماعي تربيت تأكيد دارد. همين كه مردم منطقه در هر هفته‎ از اطراف و اكناف جمع مي‎شوند و در صفوف فشرده قرار مي‎گيرند و خطبه‎هاي امام جمعه را گوش مي‎دهند و در كنار هم يك وحدتي را به وجود مي‎آورند، آثار تربيتي بسيار بالايي را دارد.@#@ از وظايف حاكم اسلامي اين است كه فضاي عمومي جامعه را سالم نگه دارد. متولي اين سطح فرهنگ عمومي كيست؟ حاكميت و حاكم اسلامي است. يعني اين را هم كه به ماها تهمت مي‎زنند مي‎گويند: شما مي‎خواهيد مردم را به زور به مسجد ببريد و نماز‌خوان كنيد؛ اين تهمت است. ما هرگز كسي را به زور به مسجد نبرده‎ايم كه شما بياييد نماز جمعه يا دعاي كميل يا دعاي ندبه بخوانيد و در اين‌گونه مجالس شركت كنيد. حرف ما اين است كه، حاكميت وظيفه دارد؛ جامعه را به گونه‎اي بسازد كه اگر كسي خواست خوب باشد، بتواند خوب باشد. وسايل و ابزار خوبي و بستر خوبي‎ها و خيرات را در جامعه آماده كند كه هركسي خواست خوب باشد، بتواند خوب باشد و با بدي‎ها بايد مبارزه كند كه آدم‎هاي ضعيف‌الفكر، ضعيف الاراده اگر خواستند به انحراف كشيده شوند و لغزنده بشوند، وسايل و ابزار لغزندگي در اختيار آنان نباشد. همين. ما هيچ‌چيز ديگر نمي‎گوييم. هيچ‌كسي را هم مجبور نمي‎كنيم. مي‎گوييم: حاكميت وظيفه دارد؛ چون قانون اين را مي‎گويد؛ چون مردم خواسته‎اند و به قانون اساسي رأي داده‎اند و چون نظام اسلامي است؛ بايد براي نماز‌خوان‌ها مسجد و محل عبادت مناسب باشد. به دولت هم همين را مي‎گوييم: مي‎گوييم: وظيفه‌ي شما اين است كه كمك كنيد، اگر چهار هزار نفر، پنج هزار نفر، ده هزار نفر در يك شهري مي‎خواهند نماز بخوانند، احتياج به يك ساختمان عظيمي دارند كه بتواند ده هزار نفر را در خودش جاي بدهد، و در زمستان و در تابستان مفيد باشد و اين از توان مردم خارج است و بايد به آنها كمك شود اين‌جا حاكميت وظيفه دارد كه براي مردمي كه مي‎خواهند‌ عبادت بكنند، زمينه را فراهم كند و مصلي بسازد. حاكميت وظيفه دارد فرهنگسراي سالم، فيلم سالم تهيه كند و در اختيار مردم بگذارد تا هركسي خواست برود. هيچ‌كسي را به زور به سينما نمي‎بريم؛ ولي به وزارت ارشاد مي‎گوييم: بايد طبق قانون فيلم‎هاي سالمي را به نمايش بگذارد؛ چون مربوط به حاكميت است. فيلم سالمي را بايد عرضه بكنيم كه همه بروند و ببينند. بنابراين اين مسئله مهم است كه نماز جمعه از ابعاد اجتماعي روحانيان جمعه‎اي كه فرهنگ عمومي را در همه جا و سطح شهر را تحت‌تأثير خودش قرار مي‎دهد، و اين خيلي ارزشمند است و حالا در بحث تربيت اجتماعي و مسئله‌ي تربيت، بحث‎هاي فراواني است و تنها مكتبي كه در بُعد اجتماعيِ تربيت تأكيد دارد، اسلام است. مكاتب الهي اين گونه‎‎اند؛ ولي در جوامع سكولار كه دين را از سياست جدا مي‎دانند و مسائل ديني را در مسائل اجتماعي وارد نمي‎كنند، اينان هرگز به اين مسائل پايبند نيستند و به بُعد اجتماعي تربيت آنان اصلاً كاري ندارند و بيش‌تر بر تعليم تكيه مي‎كنند، تا بر تربيت. آنان «يزكيهم» ندارند؛ «يعلمهم الكتاب» دارند. «يزكيهم» در قاموس آنان نيست. اين نوع جوامع مي‎گويند: هر كسي حق دارد تا هر عملي را در صحنه‌ي اجتماع انجام بدهد؛ مگر اين‌كه آن عمل مزاحم ديگري بشود؛ ولي در جوامع اسلامي اين طور نيست. مي‎گوييم: فضاي جامعه بايد اين‌گونه باشد، حالا آيا شما يك‌چنين جامعه‌ي نمونه‎اي را مي‎توانيد نشان بدهيد؟ بله، ما براي يك‌چنين جامعه‎اي طرح و برنامه، داريم و در انتظارش هستيم. جامعه‌ي عصر ظهور، يك جامعه‌ي ايده‎آل، يك جامعه‌ي بسيار متكامل كه فرد ايده‎آل هم در آنجا حكومت مي‎كند كه وجود مقدس حضرت بقية الله(عج) است.
از ديگر كاركردهاي نماز جمعه، تقويت وحدت و تفاهم اجتماعي است. جامعه‌ نياز به تفاهم دارد. تفاهم اجتماعي موجب بقاء يك جامعه است. اگر در يك جامعه‎اي تفاهم اجتماعي نباشد، آن جامعه نمي‎تواند سرپاي خودش بايستد. تفاهم اجتماعي چيست؟ يعني يك جامعه‎اي بر سر يك سلسله اصول مشترك و قواعد مشترك اجتماعي در جامعه توافق كنند. هر جامعه‎اي كه بر سر يك سلسله اصول و قواعد اجتماعي توافق داشته باشند و حول آن قواعد و اصول جمع بشوند اينان تفاهم پيدا كرده‎اند. اين تفاهم اجتماعي است. تفاهم اجتماعي وحدت اجتماعي را به وجود مي‎آورد؛ يعني تا تفاهم نباشد، وحدت نيست. البته تفاهم زمينه‌ي تعامل اجتماعي را فراهم مي‎كند. شما اگر تفاهم را يك امر ذهني فرض كنيد و در ذهن، يكديگر را قبول داشته باشيد، نمودش تعامل اجتماعي است. در جامعه تعامل اجتماعي را شاهديم و تعامل اجتماعي وحدت اجتماعي را ايجاد مي‎كند؛ از وحدت اجتماعي، امنيت ملي به وجود مي‎آيد. امنيت ملي، مولود وحدت ملي و وحدت اجتماعي است و وحدت ملي، اقتدار ملي را به وجود مي‎آورد. اقتدار ملي، امنيت ملي را به وجود مي‎آورد و در سايه‌ي امنيت ملي، منافع ملي را بايد حفظ كنيم. نقش نماز جمعه را ببينيد كه در نظام اسلامي به كجا منتهي مي‎شود. يعني اگر ما اين اجتماعات را تقويت كنيم، يكي از كاركردهاي نماز جمعه كه وحدت و تفاهم اجتماعي است، به حفظ منافع ملي منتهي مي‎شود و نقش نماز جمعه را از اين‌جا بيش‌تر مي‎توانيم به دست بياوريم. اين‌ها كاركردهاي نماز جمعه است.
ما چطور نماز جمعه را اداره مي‎كنيم؟ سياست‎هاي اداره‌ي ما در نماز جمعه چگونه است. يكي از سياست‎هاي ما در اداره‌ي نماز جمعه، سياست ايجاد تفاهم است. ما هميشه در مقام يك سياست محوري سعي كرده‎ايم ميان بخش‎هاي جامعه، يعني امام و جامعه تفاهم ايجاد شود. به خاطر همان كاركردي كه من اشاره كردم كه به مسئله‌ي امنيت ملي و وحدت ملي و اقتدار ملي و بعد به منافع ملي مي‎انجامد، آن تفاهم را ما بايد افزايش بدهيم. اين سياست ما است. تبيين مواضع نظام است. نمازهاي جمعه وظيفه دارند كه سياست‎هاي نظام را براي مردم روشن كنند. كه محور ائمه‌ي جمعه، رهبري است. هميشه گفته‎ايم كه مواضع و ‌بيانات رهبر معظم انقلاب، محور فعاليت‎هاي امام جمعه است. پس سياست ديگر ما در اداره‌ي نماز اين است كه مواضع نظام از اين‌جا بايد روشن بشود. اين تريبون نظام است. سياست ديگر ما اين است كه خدمتگزاران مخلص را هدايت كنيم. نمازهاي جمعه هميشه خدمتگزاران را تقويت مي‎كند. اين به عنوان يك وظيفه است. همه‌ي اين‌ها مستند به فرمايشات امام و فرمايشات مقام معظم رهبري است كه ما از همه‌ي خدمتگزاراني كه در دستگاه‎هاي گوناگون نظام مخلصانه در خدمت مردم هستند، حمايت مي‎كنيم و مشكلات عظيمي را حل كرده‎ايم؛ هم در آماده‌كردن ذهنيت‎ها كه مسئولان بهتر بتوانند در جامعه فعاليت كنند و هم اگر مشكلي پيش بيايد. همين چند هفته‌ پيش در يكي از شهرها، كارگرهاي يك كارخانه‎اي اعتصاب كرده بودند: و جاده و راه‎ها را بسته بودند. نه استاندار مي‎توانست وارد بشود و نه فرماندار و اگر مي‎آمدند، با آنان برخورد مي‎كردند. يك امام جمعه‌ي شايسته رفت و يك چارپايه‎اي را گذاشت و در جمع كارگران شريف آنجا كه داشت حقي از آنان پايمال مي‎شد، صحبت كرد. نمايندگانشان را جمع كرد، داخل كارخانه برد و مسئله‌ را حل و فصل كرد. اين بزرگ‎ترين خدمت در آن مقطع به مسئولاني است كه مي‎خواهند خدمت بكنند. واقعاً مسئولان نظام بايد قدر روحانيان و ائمه‌ي جمعه و علما را بدانند. از ديگر سياست‌هاي ما در نهاد نماز جمعه، نقد منصفانه و دفاع واقع‌بينانه است. اين هم يك سياست است. نقد و نقادي داريم. نماز جمعه و امام جمعه و تريبون، تريبون مسؤل نيست. آنجايي كه نظام و مردم به هم مي‌رسند، نماز جمعه است. امام جمعه، حلقه‌ي وصلي ميان مردم و حاكميت است. نماز جمعه و امام جمعه نه حكومتي محض و نه مدني محض است. يعني يك چيزي بين حاكميت و مردم. مطالب مردم را مي‌گيرد و به حاكميت مي‌رساند و مطالب حاكميت را مي‌گيرد و به مردم مي‌رساند؛ از اين رو، امام جمعه انتقاد مي‌كند. سياست ما سياست نقد است؛ نقد به معني حقيقي كلمه‌ «احب إخواني إليَّ مَنْ أهدا إليَّ عيوبي» كه به تعبير امام صادق ـ عليه السّلام ـ بهترين دوستان ما و دوستدارترين دوستان ما كساني هستند كه ضعف‌هاي ما را بگويند. البته نقد به معناي بيان ضعف‌ها نيست؛ قوت‌ها را نيز بايد گفت. راه‌حل را هم بايد ارائه داد. بايد سره را از ناسره جدا كرد؛ پس يكي ديگر از سياست‌هاي ما در نهاد نماز جمعه، نقد منصفانه و دفع واقع‌بينانه است. سياست ديگر ما مقابله‌ با تهاجم فرهنگي و پاسداري از ارزش‌ها است. ما همه‌ي ائمه‌ي جمعه وظيفه داريم: طبق دستور مقام معظم رهبري، از آرمان‌هاي شهيدان، خط امام، راه امام و اصول نظام، به اندازه‌ي توانمان پاسداري بكنيم. اين وظيفه‌ي ما است؛ بنابراين، يكي از برنامه‌ها و سياست‌هاي ما اين است كه، هر هجمه‌ي فرهنگي‌اي كه به ارزش‌هاي ما آغاز بشود، با آن مقابله مي‌كنيم.
كم كردن فاصله‌ي حكومت و مردم. سياست اميدزايي؛ استراتژي ما استراتژي اميدزايي است. به مردم اميد مي‌دهيم و آناني كه مي‌خواهند، بذر نااميدي را در دل انسان‌ها بيفشانند، ما به شدت با آنان برخورد مي‌كنيم. ما مي‌گوييم: اسلام مي‌تواند؛ اما، هر عيب كه هست، از مسلماني مثل بنده‌ است. كارآمدي نظام، كارآمدي بالايي است؛ به شرط اين‌كه طبق ضوابط و از آن ظرفيت‌ها استفاده بكنيم.
اسلام در عرصه‌ي عمل نشان داده است كه صاحب تمدن است. تاريخ اين را مي‌گويد. اسلام قدرت اداره‌ي يك جامعه را دارد؛ حتي در زمان ما كه پيشرفت علم و عصر انفجار اطلاعات و دهكده‌ي جهاني و حاكميت امواج و عرصه‌ي ميدان‌داري ماهواره‌ها است. در اين زمان هم اسلام مي‌تواند به نيازها پاسخ بگويد؛ بنابراين، ما بايد به مردم اميد بدهيم و اين هم از سياست‌هاي ما در نهاد نماز جمعه است. حضور مردم در صحنه كه ما بخشي از حضور مردم را در صحنه از طريق نماز جمعه داريم.