ترجمه تفسیر المیزان جلد 2

‌صفحه‌ى 470

را در آيات قتال آورديم و به آن جواب داديم.

در آيه مورد بحث، خداى تعالى چنين پاسخ مى‏دهد كه" قتال" معلول اختلافى است كه امتها خودشان پديد مى‏آورند، چون اگر اختلافى نباشد كار اجتماعات به جنگ نمى‏كشد.

پس علت به وجود آمدن جنگها در بين مردم، اختلاف آنان است، و اگر خدا مى‏خواست، يا به كلى نمى‏گذاشت اختلافى پديد آيد، و در نتيجه، جنگ هم پديد نمى‏آمد، و يا بعد از پيدا شدن اين علت آن را خنثى مى‏كرد، ليكن خداى سبحان آنچه را كه ما مى خواهيم، انجام نمى‏دهد چون تابع خواست ما نيست، او هر چه بخواهد مى‏كند و يكى از چيزهايى را كه خواسته، اين است كه جلوى علت‏ها را نگيرد و امور عالم طبق سنت العلل و الاسباب جريان يابد، اين اجمال و خلاصه پاسخى است كه از آيه استفاده مى‏شود.

" تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ".

[انبيا (ع) در عين حال كه در اصل فضل رسالت مشتركند، از درجات مختلفى برخوردارند]

از آنجا كه خواسته است به امر رسولان و به مقام والاى ايشان احترام بگذارد با كلمه" تلك" كه ضمير اشاره به دور است اشاره نمود، و اين جمله دلالت دارد بر اين كه خداى سبحان انبيا را در يك درجه قرار نداده، بلكه بين آنان برترى نهاده است، بعضى برتر از بعضى ديگر هستند، و بعضى پائين‏تر از بعض ديگر، ولى همه آنها مشمول فضل خدا هستند، چون رسالت فى نفسه فضيلتى است كه در همه آنان هست.

پس در بين انبيا اختلاف مقام و تفاضل در درجات هست، در عين اينكه همه آنان در اصل فضل رسالت مشترك هستند، و در مجمع كمالات كه همان توحيد باشد سهيم هستند، بر خلاف اختلافاتى كه در بين امتهاى آنان، بعد از آنان پيدا مى‏شود، چون اختلاف امتها به ايمان و كفر، و نفى و اثبات است، و معلوم است كه ميان اين دو جامع نيست.

و به همين جهت است كه در آيه مورد بحث از اين دو گونه اختلاف دو جور تعبير آورد، اختلاف انبيا را تفضيل خواند، و اين تفضيل را به خودش نسبت داده و فرمود: ما بين آنان اختلاف درجه قرار داديم، و اختلاف امتها را اختلاف خواند، و آن را به خود امتها نسبت داده فرمود:" و ليكن اختلاف كردند".

و از آنجايى كه در ذيل آيه اشاره به مساله قتال شده و مرتبط به آن بود، و آيات قبل نيز راجع به قتال سخن مى‏گفت، و داستان قتال طالوت را ذكر مى‏كرد، چاره‏اى جز اين نبود كه قطعه‏اى از كلام را زمينه‏چينى و مقدمه ذيل آيه بفرمايد:" تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا ... بِرُوحِ الْقُدُسِ" تا ذيل آيه را كه مى‏فرمايد:" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ ... وَ لكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ"