ترجمه تفسیر المیزان جلد 2

‌صفحه‌ى 491

صفت متعاليه الوهيت او يعنى كلمه" اللَّه" ذكر شود، لذا فرمود:" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ ..."، و نفرمود:" و لو شئنا ما اقتتل"، و عينا همين وجه باعث شد در آخر آيه بفرمايد:" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا"، و نيز بفرمايد:" وَ لكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ".

و نيز همين وجه باعث شد كه در جمله نامبرده، به جاى ضمير اسم" اللَّه" را بياورد، يعنى به جاى" و لكنه" بفرمايد:" و لكن اللَّه"." وَ لكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ" در اين جمله، اختلاف را به خود مردم نسبت داده، نه به خداى تعالى، براى اينكه در مواردى از كلام خود فرموده: اختلاف به ايمان و كفر و ساير معارف اصولى كه در كتب آسمانى و فرستاده شده از ناحيه خدا بر انبياى او بيان شده، همه‏اش از ناحيه مردم و به انگيزه دشمنى آنها با يكديگر بوده، و حاشا كه خدا دشمنى و يا ظلم را به خود نسبت دهد.

" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ".

و اگر خدا مى‏خواست از تاثير اختلاف مردم در پديد آمدن جنگ جلوگيرى مى‏كرد، و ليكن او هر چه خودش بخواهد مى‏كند، و خداوند چنين خواسته است كه در دار دنيا كه دار اسباب است جلو اسباب را از تاثير نگيرد، و اختلاف سبب مى‏شود كه مردم به سوى جنگ رانده شوند، اگر نمى‏خواهند خون يكديگر را بريزند بايد خودشان با ترك اختلاف از پديد آمدن سبب جلوگيرى كنند.

و حاصل معناى آيه (و خدا داناتر است) اين است كه رسولانى كه به سوى مردم گسيل شدند بندگان مقرب خدا هستند، و افق آنها از افق مردم عادى بلندتر است، و تازه در بين خود آنان نيز اختلاف افق وجود دارد، بعضى بر بعض ديگر برترى دارند، با اينكه در يك اصل كه همان رسالت باشد، مشترك مى‏باشند.

اين حال رسولان است، و همه اين رسولان با آياتى روشن به سوى مردم آمدند و حق صريح را با آن آيات اظهار كردند، بطورى كه ديگر هيچ ابهامى باقى نماند، و طريق هدايت را با كامل‏ترين بيان روشن نمودند، و لازمه اين صراحت و بى پرده شدن حق و روشن شدن راه هدايت اين بود كه ديگر از آن به بعد، مردم راه وحدت و الفت و محبت در دين خدا را پيش گيرند، و ديگر اختلافى و جنگى پيش نياورند، اما چه بايد كرد كه در اين ميان عامل ديگرى نيز دست اندر كار بوده، و آن، عامل سببيت ارسال رسولان در پديد آمدن وحدت و الفت را عقيم و خنثى كرد، و آن وجود حس انحصارطلبى در مردم بود، كه آنان را به اختلاف واداشت، و به دنبال اختلاف به ظلم و ستم كشانيد، و در آخر آنها را به دو دسته مؤمن و كافر تقسيم كرد، و به‏