بيان مراد از" كتاب" و" حكمت" و" علمى كه هرگز با آموختن به دست نمىآوردى" در آيه شريفه فوق
و نيز از آنچه گذشت روشن گرديد كه مراد از كتاب در جمله:" وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ" همان وحيى است كه براى رفع اختلافهاى مردم مىشود، همان اختلافى كه آيه شريفه زير بدان اشاره نموده و فرموده:" كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ" «3» كه بيان و تفسير آن در جلد اول اين كتاب گذشت.و مراد از حكمت در آيه مورد بحث ساير معارف الهيهاى است كه به وسيله وحى نازل شده، در وضع زندگى دنيا و آخرت انسانها سودمند است و مراد از اينكه فرمود:" وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ" غير معارف كليه و عامهاى است كه در كتاب و حكمت است.با اين بيان روشن مىشود كه به گفتههاى بعضى از مفسرين در اين آيه چه اشكالهايى وارد است. ايشان گفتهاند: منظور از كتاب، قرآن، و منظور از حكمت، احكامى است كه در قرآن آمده، و منظور از جمله" علمى كه هرگز با آموختن بدست نمىآوردى" علم به غيب و علم به(1) و ما آنان را پيشوايان كرديم كه به امر ما هدايت مىكنند و فعل خيرات و بپادارى نماز و دادن زكات را به ايشان وحى كرديم و ايشان تنها پرستندگان ما هستند." سوره انبياء، آيه 73".(2) (چون فرموده: ما فعل خيرات را به آنان وحى كرديم و نفرموده به آنان وحى كرديم كه خيرات را بجا آريد و بين اين دو تعبير فرقى است روشن-" مترجم").(3) مردم همگى يك امت بودند، سپس خداى تعالى پيامبران را كه بشارت دهنده و بيم رسانند مبعوث كرد، و با آنان كتاب به حق را نازل فرمود تا در بين مردم در آنچه درباره آن اختلاف كردند، داورى كنند." سوره بقره، آيه 213".