ترجمه تفسیر المیزان جلد 5

مخلص محتاج به فضل و رحمت زائدى از خداى تعالى هستند، هر چند كه مخلصين نيز محتاجند و بى‏نياز از عنايت الهيه نيستند.

اين احتمال نيز مردود و نادرست است، زيرا اگر منظور اين بوده، بايد آيه شريفه آن را دفع كند و بفرمايد: اين توهم كه تنها غير مخلصين محتاج فضل و رحمت خدا هستند، توهم باطلى است، زيرا مخلصين نيز بى‏نياز از فضل و رحمت او نيستند، هم چنان كه در آيه شريفه:

" وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى‏ مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً" «1» احتياج به فضل و رحمت خداى را به تمام بندگان (چه مخلص و چه غير مخلص) عموميت داده و نيز در آيه زير به رسول گرامى خود كه بهترين خلق خدا است مى‏فرمايد:" وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا، إِذاً لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَياةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ" «2» و حال آنكه مى‏بينيم در آيه شريفه دفع توهمى نيامده است.

يكى ديگر گفته: مراد از فضل و رحمت خدا، قرآن و پيغمبر (صلوات اللَّه عليه و على عترته) است، آن ديگرى گفته: مراد به فضل و رحمت، فتح و ظفر است و به خيال خود خواسته است استثناء" الا قليلا" را توجيه كند، گفته است: اكثر مردم اگر در برابر حق ثبات قدم به خرج مى‏دهند به خاطر خود حق نيست بلكه به خاطر اهدافى از قبيل فتح و ظفر و امثال آن از منافع ظاهرى كه به وسيله پيروى حق به دست مى‏آورند و اما در برابر خود حق، ثبات به خرج نمى‏دهند مگر عده‏اى اندك از مؤمنينى كه در عقيده خود داراى بصيرت هستند.

يكى ديگر گفته: استثناى مورد بحث از جمله:" لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ" نيست، بلكه از جمله:" أَذاعُوا بِهِ ..." است و معناى مجموع دو جمله اين است كه:" وقتى شايعه‏اى ترس آور و يا امنيت آور را مى‏شنوند، آن را منتشر مى‏كنند مگر عده‏اى اندك" و آن ديگرى گفته: استثناى مذكور از جمله:" يَسْتَنْبِطُونَهُ ..." است و معنايش اين است كه اگر شايعات را به اولى الامر ارجاع دهيد آنها صدق و كذب آن را استنباط مى‏كنند، مگر بعضى از اولى الامر كه نتوانند استنباط كنند.

يكى ديگر گفته: استثناء در لفظ است كه خود دليل بر جمع و احاطه است و معناى آيه اين است كه اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود همگى شيطان را پيروى مى‏كردند، نظير آيه‏

(1) اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود تا ابد احدى از شما پاك نمى‏شد." سوره نور، آيه 21".

(2) و اگر نبود كه ما قدم تو را استوار كرديم، چيزى نمانده بود كه اندكى به سوى آنان ركون كنى و به آنان دل ببندى و اگر چنين مى‏كردى ما تو را به زبونى در زندگى و مرگ دچار مى‏كرديم." سوره اسراء، آيه 75".