آزادى نوعى حيات، و بردگى نوعى قتل است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 5

كشته شده و به خطا كشته شده، خودش مؤمن و ورثه و اهلش كفار حربى باشند، از او ارث نمى‏برند و چون ارث نمى‏برند خونبها ندارند.

" وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ ..."

بطورى كه از سياق بر مى‏آيد در اين جمله نيز ضمير در" كان" به مؤمن مقتول بر مى‏گردد و كلمه" ميثاق" به معناى مطلق عهد است، چه عهد ذمه و چه هر عهدى ديگر و معناى آيه اين است كه:" اگر مؤمن مقتول از قومى باشد كه بين شما و بين ايشان عهدى برقرار است واجب است ديه را بپردازد و برده‏اى را آزاد كند" و اگر مساله ديه را جلوتر از آزاد كردن برده ذكر كرد، براى اين بود كه تاكيد در جانب ميثاق را رعايت كرده باشد.

" فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ..."

نزديك‏ترين معنا با لفظ اين جمله اين است كه بگوئيم:" كسى كه نمى‏تواند برده‏اى آزاد كند واجب است دو ماه پشت سر هم روزه بگيرد".

" تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ ..."

آزادى نوعى حيات، و بردگى نوعى قتل است‏

يعنى اين حكم (كه گفتيم واجب است روزه بگيرد) بازگشت و عطف توجهى و عطف رحمتى است از ناحيه خداى تعالى درباره كسى كه نمى‏تواند برده آزاد كند، و اين باز گشت خدا منطبق با تخفيف است در نتيجه اين حكم تخفيفى است كه از ناحيه خداى تعالى در حق افرادى كه استطاعت مالى ندارند.

البته احتمال اين هم دارد كه كلمه" توبه" قيدى باشد كه به همه مطالب آيه شريفه راجع باشد و معنا چنين باشد: اينكه: كفاره براى قاتل خطايى واجب شد، خود تو به عنايتى است از ناحيه خداى تعالى به قاتل، در مورد آثار شومى كه بطور قطع گريبانش را خواهد گرفت و آن آثار عبارت است از همان روزه و آن خونبها، پس مسلمانها خود را ضبط كنند و بى محابا و به آسانى به كشتن مردم مبادرت نكنند، هم چنان كه در آيه شريفه:" وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ" «1»، قصاص را مايه حيات جامعه دانسته.

و همچنين اين حكم توبه، برگشتى است از ناحيه خداى تعالى براى مجتمع و عنايتى است به آنان چون با اجراى اين دستور رفته رفته عدد بردگان جامعه كمتر و عدد آزادها بيشتر مى‏شود، اگر يك نفر از آنان به خطا كشته شده، يك نفر به عدد احرارشان افزوده مى‏شود و ضرر مالى هم كه به اهل مقتول رسيده، بوسيله ديه‏اى كه به آنان تسليم مى‏شود جبران‏

(1)" سوره بقره، آيه 179".