هم قتل مؤمن بوده، و بنا بر اين از ظاهر آيه بر مى‏آيد كه قتل خطايى بوده كه بوسيله بعضى از مؤمنين صورت گرفته، و او كسى از مشركين را كشته، به خيال اينكه مشرك است و اگر القاى سلام كرده از ترس بوده، و حال آنكه اينطور نبوده و او به راستى مسلمان شده و يا مى‏خواسته مسلمان شود. و آيه شريفه توبيخش مى‏كند به اينكه اسلام، ظاهر حال و گفتار افراد را معتبر مى‏داند و مسلمانان حق تفتيش از باطن كسى ندارند، باطن هر كسى را خدا مى‏داند و امر دلها به دست خداى لطيف و خبير است.

و بنا بر آنچه ما از ظاهر آيه فهميديم جمله:" تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا" از باب اقتضاى حال در كلام آمده، مى‏خواهد بفهماند حال و وضع شما كه اين كار را كرديد و شخصى را با اينكه اظهار اسلام و ايمان كرد بدون اعتنا به سرنوشت او و بدون تحقيق از اسلام و كفرش به قتل رسانديد، حال كسى است كه در پى غنيمت است و جز به دست آوردن مال از هر راهى كه باشد هدفى ندارد، هر چند كه كشتن افراد با ايمان باشد. و معلوم است كه چنين كسى كوچكترين مساله را بهانه قرار مى‏دهد و بدون هيچ عذر موجهى افراد را مى‏كشد، تا اموال كشته خود را به غنيمت بر دارد و اين همان حال است كه مؤمنين قبل از ايمان آوردن داشتند، آرى در دوره جاهليت مردم هيچ هدفى به جز دنيا و ماديات نداشتند و امروز كه خداى منان بر آنان منت نهاده و نعمت ايمان را انعامشان كرده، واجب است كه ديگر چنين كارى را نكنند و وقتى مى‏خواهند عملى را انجام دهند، تحقيق كنند و باز هم تابع و منقاد خلق و خوى دوران جاهليت و آثارى كه از آن دوره باقى مانده نشوند.

بحث روايتى

(در باره شان نزول آيات مربوط به قتل عمد و قتل خطاى مؤمن)

در كتاب در المنثور در تفسير آيه:" وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً ..."

آمده: كه ابن جرير از عكرمه روايت كرده كه گفت: حارث بن يزيد بن نبيشه از بنى عامر بن لوى و ابى جهل، همواره عياش بن ابى ربيعه را شكنجه مى‏كردند، سپس همين حارث از مكه بيرون آمد تا به مدينه نزد رسول خدا (ص) مهاجرت نموده اسلام آورد، در بين راه يعنى در حره به عياش نامبرده برخورد، عياش فرصت را غنيمت شمرده، جستن كرد و روى سينه حارث نشست و به خيال اينكه او هنوز كافر است به قتلش رسانيد و سپس نزد رسول خدا (ص) آمده، جريان را به اطلاع آن جناب رسانيد و چيزى نگذشت كه آيه:" وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً ..." نازل شد و رسول خدا (ص) آيه را