ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

بطلان اين حرف به خوبى روشن مى‏شود، و خواننده خود قضاوت مى‏كند كه معناى آيه، با اين معنايى كه كرده‏اند، فرسنگ‏ها فاصله دارد.

علاوه بر آنچه گفته شد، ذيل آيه شريفه كه مى‏فرمايد:" ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ" با اين معنا مخالفت دارد، زيرا انتقال به بدنهاى ديگر، حشر به سوى خدا نيست، از اى هم كه بگذريم اصل اين سخن بطلان و فسادش به حدى واضح است كه هيچ حاجت به تعرض آن و بحث در صحت و فسادش نيست.

و از آن جمله اين است كه مراد از حشر حيوانات، مرگ آنها است، نه اينكه بعد از مرگ دو باره زنده مى‏شوند، و يا مراد از آن مجموع مرگ و بعث است.

اين دو معنا نيز باطل است، اما اولى- به دليل اينكه ظاهر" الى ربهم" آن را نفى مى‏كند، زيرا اگر اين سخن صحيح باشد معناى" إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ" اين خواهد بود كه:" به سوى پروردگار خود مى‏ميرند" و اين معناى غلطى است.

و اما دومى- براى اينكه هيچ دليلى بر التزام به آن نيست، و هيچ عنايت و جهتى ايجاب نمى‏كند كه مرگ را ضميمه بعث بگيريم. در آيه هم چيزى كه مستوجب آن باشد نيست.

بيان آيات‏

" وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا صُمٌّ وَ بُكْمٌ فِي الظُّلُماتِ ..."

مقصود از اين جمله، بيان اين جهت است كه تكذيب كنندگان آيات خداوند، از نعمت شنوايى و گويايى و بينايى محرومند و محروميت‏شان بدان علت است كه در ظلماتى قرار دارند كه در آن ظلمات، چشم كار نمى‏كند. پس تكذيب كنندگان آيات خدا به خاطر كر بودنشان، قادر به شنيدن كلام حق نيستند، تا چه رسد به اينكه آن را بپذيرند، و به خاطر لال بودنشان، نمى‏توانند به گفتن حق، لب گشوده به توحيد و رسالت انبيا، شهادت دهند، و به خاطر ظلمتى كه به آنان احاطه كرده نمى‏توانند طريق حق را از راه باطل تشخيص داده، آن را اختيار نمايند.

" مَنْ يَشَأِ اللَّهُ يُضْلِلْهُ ..."- اين جمله دلالت بر اين دارد كه اين كرى و لالى و در ظلمت بودن، عذابى است كه به كيفر تكذيب آيات خدا دچار آن شده‏اند، و دلالتش از اين راه است كه خداى سبحان اضلال چنين كسى را كه به خود نسبت داده، كيفر عمل قرار داده، نظير آيه" وَ ما يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِينَ" «1» پس تكذيب آيات خدا مسبب از كر و لال و تاريك بودنشان‏

(1) و با آن گمراه نمى‏كند مگر بدكاران را. سوره بقره آيه 26