ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

به هر حال بايد دانست كه اين رسل همان كاركنان و اعوان ملك الموت هستند، به دليل اينكه در آيه" قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ" «1» نسبت قبض ارواح را تنها به ملك الموت مى‏دهد، و هيچ منافاتى هم ندارد كه يك جا نسبت آن را به ملك الموت داده و در جاى ديگر يعنى آيه مورد بحث به رسل و در مورد ديگر يعنى آيه" اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ" «2» به پروردگار داده باشد، زيرا كه اين خود يك نحو تفنن در مراتب نسبت است، از نظر اينكه هر امرى به خداى سبحان منتهى مى‏شود، و او مالك و متصرف على الاطلاق است، قبض ارواح را نيز به او نسبت مى‏دهد، و از جهت اينكه ملك الموت مامور خداوند است به او نسبت مى‏دهد و در مورد ديگر به جهت اينكه اعوان و ياران او، اسباب كار او هستند به آنان نيز منتسب مى‏كند، همانطور كه ما يك خط را، هم به قلم نسبت مى‏دهيم و هم به آن دستى كه قلم را گرفته، و هم به آن شخصى كه صاحب دست است.

" ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ" اين جمله اشاره است به اينكه پس از مرگ برانگيخته شده و به سوى پروردگارشان بر مى‏گردند، و اگر خداى تعالى را توصيف مى‏كند به اينكه مولاى حق آنان است، براى اين است كه به علت همه تصرفاتى كه قبلا ذكر كرده بود، اشاره نمايد، و بفهماند كه خداوند اگر مى‏خواباند و بيدار مى‏كند و مى‏ميراند و زنده مى‏كند، براى اين است كه او مولاى حقيقى و صاحب اختيار عالم است، و اين بيان هم معناى مولويت را مى‏رساند، و هم حق مولويت را براى خداوند اثبات مى‏كند چون مولا آن كسى است كه" رقبه" و" عين شى‏ء" را مالك است، و معلوم است كه چنين كسى حق همه گونه تصرفات را دارد، و وقتى ملك حقيقى از آن خداوند باشد و او كسى باشد كه با ايجاد و تدبير و ميراندن و زنده كردن در بنده خود تصرف مى‏كند، پس مولاى حقيقى نيز او است، زيرا معناى مولويت در حق او طورى ثابت است كه هرگز زوال در آن راه ندارد.

و" حق" يكى از اسماى حسناى خداوند است، دليلش هم روشن است، زيرا خداى تعالى ثبوت ذات و صفاتش طورى است كه هرگز قابل زوال و دگرگونى و انتقال نيست.

و ضميرى كه در" ردوا" هست به آحادى برمى‏گردد كه كلمه: احدكم" در جمله" حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ" اشاره به آن دارد، چون حكم مرگ، جميع واحدها را شامل است.

(1) سوره سجده آيه 11

(2) سوره زمر آيه 42