ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

بنا بر اين روشن شد كه اين اسماء و صفات به نحوى كه از آن بهتر تصور ندارد، اين معنا را بيان مى‏كند كه همه مخلوقات به سوى او بازگشت خواهند نمود، و هدايت، هدايت او است نه هدايت ديگران و دين فطرى كه مردم را به آن دعوت نموده، دين حق است نه اديان ديگر، زيرا كه خداى تعالى اگر عالم را آفريد به خاطر منظورى است كه داشت، و آن منظور بازگشت مردم است به سوى او، و به همين منظور روز بازگشت را به وجود خواهد آورد، و خواهد فرمود:" كن" و چون قول او حق است پس چنين روزى خواهد آمد و در آن روز براى همه معلوم خواهد شد كه ملك و سلطنت براى او است، و غير او هيچ كسى سلطنت بر چيزى ندارد. وقتى اين معنا براى همه معلوم شد، آن وقت خداوند با تشخيصى كه دارد فرمانبرداران خود را از گنهكاران، تميز مى‏دهد، چون او از آنجايى كه حكيم و خبير است، هر غيب و شهادت را مى‏داند.

از آنچه كه تا كنون گفته شد چند نكته به دست آمد:

اول اينكه: غرض از ذكر كلمه" حق" اين است كه بفهماند خلقت آسمانها و زمين به حق بوده و" حق" وصف آن است. و ما در چند صفحه قبل معناى حق بودن" فعل" و" قول" خدا را بيان كرديم. و اما اينكه بعضى از مفسرين گفته‏اند كه معناى اين كلمه اين است كه:

" خداوند آسمانها و زمين را با قول حق آفريده"، معناى بعيدى است.

دوم اينكه: از ظاهر سياق برمى‏آيد كه جمله" يَوْمَ يَقُولُ كُنْ فَيَكُونُ" در مقام بيان داستان قيامت است، و گر نه خلقت هر چيزى به همين نحو است كه به آن گفته شود:" كن" و آن هم موجود گردد.

سوم اينكه: اگر از ميان همه اوصاف و خصوصيات قيامت تنها مساله" نفخ صور" را ذكر كرد براى اشاره كردن به خصوصيتى بود كه مناسب با مقام است، و آن مساله كيفيت احضار عام است كه جمله" وَ هُوَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ" آن را بيان مى‏كند، زيرا كه" حشر" يعنى با اجبار مردم را اخراج كردن و در جايى جمع نمودن، كه نفخ در صور هم همين معنا را مى‏رساند، زيرا موقعى شيپور مى‏زنند كه بخواهند افراد لشكر را براى امر مهمى بسيج كنند، در قيامت نيز در صور دميده مى‏شود و مردم از قبرها بيرون آمده براى حضور در محكمه الهى به عرصه محشر درمى‏آيند" وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ الْأَجْداثِ إِلى‏ رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ- تا آنجا كه مى‏فرمايد- إِنْ كانَتْ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً فَإِذا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنا مُحْضَرُونَ، فَالْيَوْمَ لا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" «1» در آيه مورد بحث كلمه" يوم" در هر دو مورد

(1) و در صور دميده شد پس ناگهان ايشان از قبرها به سوى پروردگار خود مى‏شتابند- تا آنجا كه مى‏فرمايد- جز يك بانگى نبود، پس ايشان همه، پيش ما احضار شدگانند. امروز به كسى هيچ گونه ستم نمى‏شود و به شما جز آنچه عمل مى‏كرديد پاداش داده نمى‏شود. سوره يس آيه 54