ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

بگوييم چون خبر يعنى كلمه" ربى" مذكر بوده، از اين جهت مبتدا را هم مذكر آورد. زيرا هيچ كدام از اين توجيه‏ها قانع كننده نيست. و ما به زودى در اين باره مفصلا بحث خواهيم كرد- ان شاء اللَّه-.

حاصل اينكه، از سياق اين آيات و آيات ديگرى كه مناظرات ابراهيم (ع) را با پدر و قومش در باره توحيد حكايت مى‏كند برمى‏آيد كه وى قبل از آن ايام، دور از محيط پدر و قومش زندگى مى‏كرده، و لذا به آنچه كه مردم از جزئيات و خصوصيات موجودات و همچنين از سنن و آداب معموله با خبر بودند، او با خبر نبوده، و در اوايل رشد و تميزش از آن جا و مكانى كه داشته، بيرون آمده و به پدر خود پيوسته است، و در آن موقع بوده كه براى اولين بار چشمش به بت‏ها مى‏افتد و از پدرش مى‏پرسد كه اين چيست؟

و وقتى آن جواب را مى‏شنود شروع مى‏كند به مشاجره و خدشه‏دار كردن الوهيت بت‏ها و پس از قانع كردن پدر به سر وقت قوم رفته، آنان را نيز قانع مى‏كند، آن گاه به سراغ پرستش ارباب بت‏ها يعنى كواكب و خورشيد و ماه رفته يكى پس از ديگرى را پروردگار خود فرض نمود تا اينكه همه غروب كردند، آن گاه ربوبيت آنها را باطل نموده و در اثبات توحيد خالص چنين گفت:" إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ" و از شواهد و نمونه‏هايى كه بعدا ذكر مى‏كنيم چنين برمى‏آيد كه اين احتجاج و استدلال را در دو روز و يك شب به پايان رسانيده است.

ابراهيم (ع) خود بر اين معنا بصيرت و بينش داشته است كه براى آسمانها و زمين آفريدگارى است و او" اللَّه تعالى" است، و در اين امر شريكى براى او نيست ولى در مقام استدلال از اين معنا به جستجو برمى‏خيزد كه آيا در بين مخلوقات خدا چيزى هست كه آن نيز پروردگار مردم و ابراهيم باشد؟ مثلا آيا خورشيد و ماه يا چيز ديگرى هست كه در تدبير عالم شريك خدا باشد؟ يا اينكه همه امور عالم تنها به دست خداى تعالى است و بس، و پروردگارى جز او نيست؟ البته خداى تعالى در همه اين مراحل او را مدد و يارى مى‏نموده و با ارائه ملكوت آسمانها و زمين بنيان دلش را محكم كرده بود، ابراهيم (ع) به قدرى واقع بين بود كه هر چه را مى‏ديد قبل از اينكه متوجه خود آن و آثار وى بشود، نخست متوجه انتسابش به خداوند شده و اول تكوين و تدبير خداى را در آن مشاهده مى‏كرد و سپس به خود او متوجه مى‏شد.

قرآن در اين باره مى‏فرمايد:" وَ كَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ" «1» و نيز

(1) اينچنين ملكوت آسمانها و زمين را به ابراهيم نشان مى‏دهيم. سوره انعام آيه 75