ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

ربوبيت را ندارد. هم چنان كه قسمت ديگر از كلمات وى كه فرمود:" يا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا يَسْمَعُ وَ لا يُبْصِرُ وَ لا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئاً" «1» و همچنين اين قسمت از كلماتش كه قرآن كريم آن را حكايت كرده و فرموده:" إِذْ قالَ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ ما تَعْبُدُونَ، قالُوا نَعْبُدُ أَصْناماً فَنَظَلُّ لَها عاكِفِينَ، قالَ هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ، أَوْ يَنْفَعُونَكُمْ أَوْ يَضُرُّونَ، قالُوا بَلْ وَجَدْنا آباءَنا كَذلِكَ يَفْعَلُونَ" «2» اشاره به اين معنا دارد. زيرا نخست از آنان مى‏پرسد چه مى‏پرستيد؟ مثل اينكه اصلا از معبود آنان اطلاعى ندارد. و وقتى در جوابش اجسام و هيكل‏هاى بى شعور را به خدايى معرفى مى‏كنند، اين بار مى‏پرسد آيا اين خدايان شما داراى علم و قدرت هستند يا نه. و در اين سؤال نيز مانند آيه مورد بحث، وصف مخصوص صاحبان عقل يعنى:" يسمعون"،" ينفعون" و" يضرون" را به كار برده، و همه اينها همانطورى كه گفته شد، براى اشاره به اين است كه معبود بايستى داراى عقل و شعور باشد.

" فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّي ..."

" بزوغ" به معناى طلوع است. قبلا بيان كرديم كه چگونه كلمه" فلما" قضيه را به ما قبل خود مربوط و متصل مى‏سازد و نيز گفتيم كه جمله" هذا رَبِّي" بر سبيل افتراض و يا مماشات با خصم است.

" لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ"- اين جمله به منزله كنايه از بطلان ربوبيت قمر است، چرا كه آن جناب در آغاز بحث، ربوبيت كوكب را به ملاك غروب كردن كه ملاكى است عام، ابطال كرده بود. آن گاه وقتى به ماه مى‏رسد و مى‏بيند كه آن نيز غروب كرد، برمى‏گردد به آن حرفى كه در باره كوكب فرموده بود:" من غروب كنندگان را دوست نمى‏دارم" لا جرم بدون اينكه دوباره همان حرف را تكرار كند، به كنايه از آن گفت:" اگر پروردگار هدايتم نكند ..."، و اين كلام به خوبى مى‏فهماند كه گفتار قبلى‏اش كه فرموده بود:

" ماه پروردگار من است" نيز ضلالت است، و اگر بخواهد بر آن ضلالت ايستادگى به خرج دهد، يكى از همان گمراهانى خواهد بود كه قائل به ربوبيت قمر بودند.

(1) اى پدر! چرا مى‏پرستى چيزى را كه نه مى‏شنود و نه مى‏بيند و نه تو را در حاجتى دستگيرى نموده و از آن بى‏نيازت مى‏سازد؟ سوره مريم آيه 42

(2) به ياد آر آن زمانى را كه ابراهيم به پدر و قومش گفت: چه چيزى را پرستش مى‏كنيد؟ گفتند:

بت‏هايى را مى‏پرستيم و برايشان خاضع مى‏شويم. گفت: آيا وقتى آنها را بخوانيد دعايتان را مى‏شنوند؟ و آيا اين بت‏ها براى شما نفع و ضررى دارند؟ گفتند نه و ليكن پدران خود را يافتيم كه اين چنين مى‏كردند.

سوره شعراء آيه 70- 74