ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

را زنده كند و در نتيجه داراى نفع و ضرر شوند، و من آن وقت از آنها بترسم. حتى در چنين صورتى باز نفع و ضرر آنها خود دليل بر حدوث آنها و دليل بر توحيد خداى سبحان خواهد بود" و به عبارت ديگر گفته‏اند: معناى اين استثنا اين است كه" من از اين بت‏ها در هيچ حالى از حالات نمى‏ترسم، مگر اينكه پروردگار من بخواهد كه اين بت‏ها زنده شوند و در نتيجه داراى ضرر و نفع گردند، البته آن وقت از ضرر آنها خواهيم ترسيد، و ليكن در چنين فرضى هم اين شركا داراى مقام ربوبيت نخواهند بود زيرا همين زنده شدن و داراى نفع و ضرر گشتن خود دليل بر حدوث آنان و ربوبيت خداى تعالى است".

و اين معنا گر چه قريب به همان معنايى است كه ما ذكر كرديم، ليكن نسبت دادن ضرر و نفع را به شركا، اگر زنده مى‏بودند- با اينكه اولا همه شركاى مشركين سنگ و چوب بى جان نبودند، بلكه شركاى زنده‏اى هم از قبيل ملائكه داشتند. و ثانيا پاره‏اى از آنان با نداشتن حيات به حسب ظاهر، نسبت ضرر و نفع دارند مانند آفتاب- با اين همه از روش تعليمى كتاب الهى دور است، زيرا قرآن كريم صراحتا نفع و ضرر را از هر چيزى نفى نموده و منحصر در خداى سبحان مى‏كند.

و اين هم كه گفتند احيا و ضرر و نفع دلالت بر حدوث شركا مى‏كند، اشكال واردى بر مشركين نيست، زيرا همانطورى كه قبلا هم گفتيم مشركين مساله حدوث بت‏ها و ارباب انواع را انكار نداشته، و عموما اعتراف دارند كه اين خدايان همه مخلوق و معلول خداى سبحانند، و اگر هم مى‏بينيد در باره بعضى از اين شركا قائل به قدم زمانى هستند، اين اعتقاد هيچ منافاتى با اعتراف به معلوليت شركا ندارد.

بعضى ديگر گفته‏اند معناى اين استثنا اين است كه:" من هيچ وقتى از اوقات از اين شركاى شما نمى‏ترسم، چرا، يك وقت را از اين اوقات ناگزيرم استثنا كنم و آن وقتى است كه پروردگار من بنا داشته باشد مرا به كيفر بعضى از گناهانم عذاب نموده و يا ابتداء و بدون گناه به مكروهى مبتلا سازد" و به عبارت ديگر: معناى اين استثنا استثناى از يك معناى اعمى است، نه از خصوص معناى جمله قبلى. در حقيقت جمله قبلى، خوف از خصوص شركا را نفى مى‏كند، و جمله" إِلَّا أَنْ يَشاءَ ..." يك خوف را از جميع خوف‏ها استثنا مى‏نمايد.

بنا بر اين تقدير آيه چنين است كه:" من نه تنها از شركاى شما نمى‏ترسم، بلكه از هيچ چيز نمى‏ترسم، مگر اينكه خداوند ابتداء و بدون گناه يا به كيفر بعضى از گناهانم مكروهى را برايم بخواهد كه در اين صورت از اين عذاب و اين مكروه مى‏ترسم".

و خواننده محترم بدون اينكه محتاج به توضيح ما باشد مى‏داند كه اين معنا تا چه حد