ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

ناهنجار است.

و در باره جمله" وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيْ‏ءٍ عِلْماً" گفته‏اند: اين جمله مربوط به احتجاج نيست بلكه ابراهيم (ع) صرفا خواسته است پس از اتمام حجتش، پروردگار خود را ثنا گويد.

بعضى ديگر گفته‏اند: اين جمله در حقيقت تعريض و كنايه به بت‏هاى مشركين است، و ابراهيم (ع) خواسته است بفرمايد: خدايان شما فهم و شعور ندارند. ليكن اين معنا صحيح نيست زيرا اگر ابراهيم (ع) مى‏خواست به اصطلاح طعنه بزند جا داشت از قدرت پروردگار خود بگويد، نه از علم او، چون مقام مقام عجز و زبونى شركا بود نه بى شعورى آنها. عين اين اشكال بر وجه قبلى هم وارد است زيرا اگر غرض ابراهيم (ع) ثناى پروردگارش بود، جا داشت كه او را به قدرت مطلقه‏اش بستايد.

بعضى ديگر در معناى اين جمله گفته‏اند: پس از اينكه ابراهيم (ع) مكاره و ناخوشيهايى را كه پروردگارش براى او بخواهد استثنا نمود، با جمله" وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيْ‏ءٍ عِلْماً" خاطر نشان ساخت كه خداى تعالى از آنجا كه علام الغيوب است، جز خير و صلاح و حكمت كارى نمى‏كند.

اشكال اين معنا نيز اين است كه اگر منظور ابراهيم (ع) اين بود، مقام اقتضا مى‏كرد كه به جاى علم خداى تعالى حكمت او را ذكر نموده و يا لا اقل با ذكر علم خدا اسمى هم از حكمت او ببرد، هم چنان كه در موارد بسيارى در قرآن مجيد علم خداوند با حكمتش ذكر شده.

بعضى ديگر گفته‏اند: اين جمله به منزله علتى است براى جمله استثنائيه، و معناى آن جمله و اين علت اين است كه:" من از بت‏ها و شركاى شما نمى‏ترسم، مگر اينكه خدا بخواهد، به علت اينكه اگر خدا بخواهد ممكن است يكى از همين بت‏ها از بالا بر سرم فرود آمده و سرم را بشكند و يا آفتاب كه يكى از شركاى شما است با تابش خود مريضم نموده يا به زندگيم خاتمه دهد".

اشكال اين معنا باز همان اشكال معانى قبلى است، زيرا اگر منظور ابراهيم (ع) اين بود جا داشت جمله استثنائيه خود را به قدرت و حكمت پروردگارش استدلال كند نه به علم او.

بعضى ديگر از مفسرين گفته‏اند: معناى آن اين است كه:" پروردگار من كه علمش به جميع موجودات احاطه دارد، مشيتش نيز مرتبط به علم محيط و قديمش بوده و قدرتش نيز ضامن‏