ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

شود و در نتيجه عالم غيب مبدل به عالم شهود گردد، پاى اجبار و الجاء در كار آمده و دعوت اختيارى از بين مى‏رود.

ثانيا: تنها چيزى كه از آيه استفاده مى‏شود اين معنا است كه اگر فرشته‏اى هم نازل شود ناچار به صورت مردى درخواهد آمد، و اما اينكه اين تغيير شكل به طور قلب ماهيت ملكوتى به ماهيت ملكى است (چنان كه بعضى آن را محال مى‏دانند) يا به تمثل به مثال انسانى است، مثل تمثل روح الأمين براى مريم به صورت بشر، و تمثل ملائكه كرام براى ابراهيم و لوط به صورت مهمانانى از جنس بشر. آيه شريفه از اين جهت ساكت است، اگر چه ساير آيات راجع به ملائكه بيشترشان وجه دوم را تاييد مى‏كند الا اينكه بايد گفت آيه" وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْكُمْ مَلائِكَةً فِي الْأَرْضِ يَخْلُفُونَ" «1» (به احتمال اينكه" منكم" متعلق به" جعلناكم" باشد) هم خالى از دلالت بر وجه اول نيست. از آنجايى كه اين رشته سر دراز و دامنه وسيعى دارد از آن صرف نظر كرده و خواننده را به جاى ديگر حواله مى‏دهيم.

و ثالثا: اينكه فرمود:" وَ لَلَبَسْنا عَلَيْهِمْ ما يَلْبِسُونَ" از قبيل آيه" فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ" «2» مى‏باشد. و از آن به خوبى استفاده مى‏شود كه اگر خدا آنان را گمراه كرد بعد از آن بود كه خودشان گمراهى را براى خود اختيار كردند، نه اينكه خداوند ابتداء گمراهشان كرده باشد، زيرا چنين چيزى لايق ساحت قدس خدا نيست.

و رابعا: كلمه" يلبسون" چون متعلقش حذف شده، هم شامل التباس بر خودشان مى‏شود و هم شامل التباس بر يكديگر.

و خامسا: اينكه محصل اين آيه، بنا بر اين توجيه، احتجاج خداى تعالى است عليه كفار. به اين بيان كه اگر ملكى را به عنوان رسالت به سوى ايشان بفرستد نفعى به حال آنان نداشته و ازاله حيرتشان نمى‏كند، براى اينكه در چنين فرضى ناچار آن ملك به صورت مردى از بشر درخواهد آمد و آش همان آش و كاسه همان كاسه خواهد بود، چون كفار ميخواستند از حكومت يك مرد عادى از جنس خود خلاص شوند، و علاوه با اين پيشنهاد، شك و ترديد خود را مبدل به يقين كنند، و اين پيشنهاد غرض آنان را تامين نمى‏كند.

و سادسا: اينكه فرمود:" لَجَعَلْناهُ رَجُلًا" و نفرمود:" لجعلناه بشرا" براى اين بود كه بشر شامل مرد و زن هر دو مى‏شود." رجل" گفت تا- به طورى كه بعضى‏ها گفته‏اند- اشاره كند

(1) و اگر مى‏خواستيم فرشتگانى را از شما خليفه خود در زمين قرار مى‏داديم. سوره زخرف آيه 60

(2) پس چون از حق اعراض كردند خدا هم دلهايشان را از حق گريزان كرد. سوره صف آيه 5