گفتارى در معناى حكم از نظر قرآن‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

" وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ كِتاباً مُؤَجَّلًا" «1» و همچنين آيات كريمه ديگرى كه مشابه آن دو است به اين احتمالى كه داديم اشاره دارد.

و يكى ديگر كتبى كه قلم خوردن و محو و اثبات در آن راه دارد، هم چنان كه آيه" يَمْحُوا اللَّهُ ما يَشاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتابِ" «2» به وجود چنان كتبى دلالت دارد.

اين فهرست معانيى بود كه از آيات قرآنى راجع به كتاب استفاده مى‏شود، و اما بحث از هر كدام از اقسام نامبرده كتاب، موكول است به محلى كه مناسب آن معنا پيش آيد و از خداى يگانه يارى مى‏خواهيم.

گفتارى در معناى حكم از نظر قرآن‏

ماده" حكم" بر حسب آنچه كه از موارد استعمال آن به دست مى‏آيد در اصل به معناى منع است، و به همين مناسبت احكام مولوى را حكم ناميده‏اند، چون مولاى آمر با امر خود مامور را مقيد ساخته و او را از آزادى در اراده و عمل تا اندازه‏اى منع نموده و هوا و خواهش نفسانى او را محدود مى‏سازد. و همچنين حكم به معناى قضا، كه آن نيز دو طرف دعوا را از مشاجره و يا تعدى و جور باز مى‏دارد. و حكم به معنى تصديق كه قضيه را از اينكه مورد ترديد شود منع مى‏نمايد، و احكام و استحكام، كه معناى منع در آن دو نيز خوابيده چون هر چيزى وقتى محكم و مستحكم مى‏شود كه از ورود منافى و فساد در بين اجزايش جلوگير بوده باشد و نگذارد اجنبى در بين اجزايش تسلط پيدا كند. و در آيه" كِتابٌ أُحْكِمَتْ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ" «3» به اعتبارى احكام در مقابل تفصيل استعمال شده و معناى اصليش را از دست نداده، براى اينكه اين احكام نيز از فصل كه همان بطلان التيام و تركيب اجزاى هر چيزى است، جلوگيرى به عمل مى‏آورد، و به همين معنى است محكم در مقابل متشابه.

راغب در مفردات خود مى‏گويد: لفظ" حكم" در اصل به معناى منع به منظور اصلاح است، و به همين جهت لگام حيوان را" حكمة الدابة"- به فتح حاء و كاف- ناميده و

(1) هيچ كس جز به اذن خدا نخواهد مرد ثبتى است مدت دار. سوره آل عمران آيه 145

(2) سوره رعد آيه 39

(3) اين كتابى است كه از ناحيه فرزانه‏اى كاردان استوار شده آن گاه توضيح داده شده است. سوره هود آيه 1