ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

انصار يعنى اهل مدينه در موقعى كه اين آيه نازل مى‏شده مانند اهل مكه مشرك بوده و بت مى‏پرستيدند، و با اين حال معنا ندارد كه در باره چنين مردمى بفرمايد:" ما قومى را بر آن مى‏گماريم كه نسبت به آن كافر نباشند" مگر اينكه بخواهند بگويند كفر در اين آيه به معناى رد دعوت و زيرا بار نرفتن است، و كفر اهل مدينه قبل از آن بود كه رسول خدا ايشان را دعوت كند، الا اينكه كفر در اين آيه به اين معنا دليلى ندارد، بلكه دليل بر خلاف آن هست، و آن اين است كه سياق آيات مورد بحث، سياق بيان وصف هدايت الهى است كه مقابل آن شرك است نه رد دعوت چنان كه در آيه" وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما كانُوا يَعْمَلُونَ" نيز در مقابل هدايت شرك قرار داده شده نه رد دعوت. گذشته از اشكال سابق توكيل در آيه به معنى حفظ و نگهدارى است و معنى ندارد گفته شود:" اگر اينان دعوت را رد كردند به تحقيق ما آن را با كسانى حفظ نماييم كه هنوز ايمان نياورده‏اند و رد نيز نكرده‏اند".

پاره‏اى گفته‏اند: مراد از قوم در اين آيه عجم مى‏باشند كه هنوز ايمان نياورده‏اند و رد نيز نكرده‏اند".

پاره‏اى گفته‏اند: مراد از قوم در اين آيه عجم مى‏باشند كه هنوز ايمان نياورده بودند، و گويا اين وجه از آيه شريفه" إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ أَيُّهَا النَّاسُ وَ يَأْتِ بِآخَرِينَ" «1» گرفته شده، زيرا گفته‏اند منظور از كلمه" آخرين" در اين آيه عجم است و بر اين وجه هم همان اشكالات پيشين وارد است.

بعضى ديگر گفته‏اند: مراد از قوم مؤمنين از امت اسلام و يا از تمامى امت‏ها هستند، اشكال اين وجه همان اشكالاتى است كه بر وجوه قبلى وارد بود، مگر اينكه آن را توجيه كرده بگوييم: مراد از قوم تنها مؤمنينى از اين امت و يا از ساير امم‏اند كه بعد از ايمان تا چندى كه زنده هستند به سوى كفر نگروند، زيرا در باره چنين اشخاصى مى‏توان گفت:" لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ" چون اين جمله تنها بر معصومينى كه كفر از آنان ممتنع است صادق نيست، بلكه شامل اشخاصى هم كه كفر از آنان ممتنع نيست و ليكن ايمانشان نسبت به دعوت توحيد دوام دارد و تا زنده‏اند متمايل به كفر و نفاق نمى‏شوند صادق مى‏باشد. با اين توجيه معناى آيه تمام و غرض از آن- كه تسلى خاطر رسول خدا است و نيز افاده اين معنا كه خداوند به حفظ هدايت خود و طريقه‏اى كه انبيا و بندگان صالح خود را به آن طريقه بر سايرين برترى داده اهتمام دارد- حاصل مى‏گردد.

ليكن يك اشكال بر اين وجه باقى مى‏ماند، و آن اين است كه ظاهر جمله" وكلنا بها" اين است كه قوم نامبرده در آيه، مردمى هستند كه ايمانشان مورد ضمانت خدا است، نه‏

(1) سوره نساء آيه 133