ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

به كراهت خودش او را از بكار بردن در معنايى ديگر باز داشته، تا بدين وسيله لغات را در بين بشر وضع نمود، و در همه اين مراحل كه سر انگشتان از شمردن عدد آن عاجز است خودش قائد و آموزگار و راهنما و حافظ و مراقب بشر بود، با اين حال آيا ممكن است كسى اجازه گفتن غير اين سخن را به خود بدهد كه خداى تعالى شنوا و دانا است؟ يقينا نه. و تعيينا هيچ نجوايى سه نفرى نيست مگر اينكه خداى تعالى چهارمى آنان، و هيچ سرى در بين پنج نفر نيست مگر اينكه او ششمى آنان است، و هيچ عده‏اى كمتر و يا بيشتر از آن، نجوايى نمى‏كنند مگر اينكه خدا با ايشان است هر جا كه باشند، آن گاه روز قيامت آنان را به آنچه كه در باره آن نجوا كرده‏اند خبر مى‏دهد، و خدا به هر چيزى دانا است.

آرى اين نه تنها اقوال ما و لغات ما است كه خداى تعالى آن را حرف به حرف بر زبان ما نهاده و به آن آگاهى دارد، بلكه جميع اعمال ما مستند به او است، و به آنها عالم است.

زيرا اگر عملى را كه يكى از ما انجام مى‏دهد در نظر بگيريم مى‏بينيم اين عمل چه خوب و چه بد فرزندى زائيده شده از پدران (سلسله علل فعاله) و مادرانى (سلسله علل منفعله) است كه تحت اراده و اختيار جريان داشته‏اند و در حقيقت اين عمل راهى بس دراز و زمانى بس طولانى را در انتقال از اصلاب سلسله‏اى به ارحام سلسله‏اى ديگر كه كسى جز خداى متعال شماره آن را نمى‏داند طى كرده، و پيوسته خداوند يعنى همان كسى كه زمين در قبضه قدرت او و آسمانها در دست اويند، آن عمل را به اراده خود از آغوشى به آغوشى ديگر انتقال مى‏داده، تا آنكه كارش به اين عالم كه عالم اختيار است انجاميده، در اين عالم هم باز از اين منزل به آن منزل انتقال يافته تا روزى كه از يك فردى از بنى نوع ما صادر شده و از افق هستى طلوع كرده و خلاصه جاى خود را در عالم اختيار و مسكن ليل و نهار باز كرده است، و تازه يكى از اسباب و حلقه‏اى از سلسله علل گشته و بعد از اين هم خدا مى‏داند تا كى و چه مقدار در اجزاى ديگرى از عالم هستى اثر مى‏گذارد، در حالى كه خداى سبحان شاهد و ناظر آن و محيط بر آن است.

بنا بر اين چطور ممكن است خداى سبحان از چنين چيزى غفلت داشته باشد؟!" أَ لا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ". «1»

و از اين بيان به خوبى معلوم مى‏شود كه جمله" وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ" در آيه مورد بحث به منزله نتيجه است براى جمله" وَ لَهُ ما سَكَنَ فِي اللَّيْلِ وَ النَّهارِ".

و شنوايى و دانايى گر چه از صفات ذاتى خداى تعالى و عين ذات مقدس اويند و

(1) آيا نمى‏دانيد آنكه پديد كرد، او است لطيف و خبير. سوره ملك آيه 14