ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

عذاب عنوان مى‏كند، و اگر مقصود از افترا، آن معناى اعم بود مى‏بايست در ذيل آيه، عذاب را متوجه كسى كند كه به خدا افترا بسته است نه فقط به مشركين.

و اما اينكه بعضى از مفسرين «1» گفته‏اند: جمله" أَوْ قالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَ لَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْ‏ءٌ" در باره مسيلمه كذاب نازل شده كه ادعاى نبوت مى‏كرده، صحيح نيست و با سياق آيات همانطورى كه دانستيد سازگار نمى‏باشد، گر چه كلام مزبور با صرف نظر از سياق اعم است.

علاوه بر اينكه سوره انعام- هم چنان كه مكرر گفته‏ايم- سوره‏اى است مكى، و مسيلمه كذاب ادعاى نبوتش بعد از هجرت رسول خدا (ص) اتفاق افتاده، گو اينكه مفسر مزبور عقيده دارد كه آيه مورد بحث از ميان آيات اين سوره در مدينه نازل شده، و ليكن- ان شاء اللَّه- به زودى در بحث روايتى ما خواهد آمد كه اين ادعا نيز صحيح نيست.

" وَ مَنْ قالَ سَأُنْزِلُ مِثْلَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ" ظاهر اين جمله حكايت سخنى است كه گفته شده، يعنى مى‏رساند كه كسى اين حرف را قبلا گفته و غرضش هم از آن استهزا به قرآن كريم بوده، به دليل اينكه وعده داده كه" مثل آنچه را كه خدا نازل كرده نازل خواهم كرد" و نگفته" مثل آنچه را كه محمد (ص) مى‏گويد خواهم گفت" و نيز نگفته" به زودى خواهم آورد براى شما مثل آنچه كه محمد آورده".

مفسرين ديگر هم اين معنا را قبول دارند كه آيه مورد بحث حكايت حرفى است كه در خارج زده شده، چيزى كه هست بعضى از مفسرين آن را اشاره گرفته‏اند به قول آن كسى كه گفته:" لَوْ نَشاءُ لَقُلْنا مِثْلَ هذا إِنْ هذا إِلَّا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ" «2» و بعضى ديگر آن را اشاره به قول عبد اللَّه بن سعد بن ابى سرح گرفته كه گفته بود" من مانند آنچه خدا به محمد فرستاده فرود مى‏آورم" و گفته است كه آيه شريفه در مدينه نازل شده، و بعضى چيز ديگرى گفته‏اند. و اشكال ما به آنان اين است كه ظاهر آيه با هيچ يك از اين حرفها انطباق ندارد، براى اينكه ظاهر آيه مورد بحث اين است كه شخصى وعده داده كه" من به زودى مثل آنچه را كه خدا نازل كرده نازل مى‏كنم" به خلاف آيه" لو نشاء ..." كه وعده به آينده نيست، بلكه كلامى است مشروط. و همچنين به خلاف كلام عبد اللَّه كه به فرضى هم روايتش صحيح باشد و در صحت آن اشكالى نباشد اخبار از امرى است حالى و واقع شدنى نه وعده به آينده.

(1) تفسير المنار ج 7 ص 624

(2) سوره انفال آيه 31