ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

" وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ ما فَعَلُوهُ" اين جمله اشاره مى‏كند به اينكه حكم و مشيت الهى عمومى و جارى و نافذ است و چنان كه آيات بدون مشيت و خواست خدا كمترين اثرى در ايمان مردم ندارد هم چنان دشمنى شياطين با انبيا و سخنان فريبنده كه به همديگر وحى مى‏كنند اگر اثر مى‏كند به اذن خدا است و اگر خدا مى‏خواست وحى نمى‏كردند و با انبيا دشمن نمى‏بودند.

بنا بر اين معنى، اتصال اين آيه با آيات قبل روشن است، زيرا هر دو در صدد بيان اين معنى هستند كه همه كارها متوقف به مشيت و خواست خدا است.

" فَذَرْهُمْ وَ ما يَفْتَرُونَ" اين جمله تفريع بر نفوذ مشيت پروردگار است، و معنايش اين است كه: وقتى معلوم شد كه دشمنى مشركين و فساد انگيختن و وسوسه كردنشان همه بر وفق مشيت خدا است، نه مخالف و مانع نفوذ آن، پس چه جا دارد كه از ديدن اخلالگرى و فساد انگيزى ايشان اندوهناك شوى؟ واگذارشان تا هر افترايى كه مى‏خواهند به خدا ببندند، و هر شريكى را براى او اتخاذ بكنند.

پس در حقيقت جمله" وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ ما فَعَلُوهُ" همان معنايى را افاده مى‏كند كه جمله" وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما أَشْرَكُوا" در صدر آيات آن را افاده مى‏كرد.

و اينكه در آيه مورد بحث" وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ ..." دشمنى شياطين با انبيا- كه متضمن توسل جستن بشر و برانگيختن به سوى شرك و معصيت است- به خدا نسبت داده شده و همچنين در آيه بعدى يعنى آيه" وَ لِتَصْغى‏ إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ" اين ستمگرى‏ها و گناهان از جمله هدفهاى خدا در دعوت حق قرار داده شده، نظير آيه سابق" كَذلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ" مى‏باشد كه زينت دادن اعمال به خدا نسبت داده شده، و ما در توضيح اين نسبت سخن گفتيم، مفسرين نيز در اين دو آيه به حسب مذاهب مختلف كه در نسبت اعمال به خدا دارند مناسب همان سخنى را گفته‏اند كه در خصوص تزيين اعمال از ايشان نقل كرديم.

در ذيل آيه" تزيين اعمال" روشن كرديم كه آنچه از ظاهر آيه كريمه برمى‏آيد اين است كه هر چيز كه اسم" شى‏ء" بر آن اطلاق شود مملوك خدا و منسوب به او است، ليكن آياتى كه ساحت مقدس او را از هر بدى و نقص منزه مى‏دارد دلالت دارد بر اينكه نيكى‏ها بى واسطه و با واسطه همه منسوب به او است و بدى‏ها و گناهان بدون واسطه به شيطان و نفس و با واسطه اذن به خداى تعالى نسبت داده مى‏شود، و نسبتش به خدا از اين باب است كه اينگونه كارها به اذن او انجام مى‏گيرد تا امتحان الهى جاى خود را بيابد و امر دعوت دينى و لوازم آن از قبيل امر و نهى و ثواب و عقاب صورت بپذيرد و معطل نماند، چون اگر امتحان در