از آنجا كه دروغگويى عادت و ملكه كفار شده، در قيامت نيز كه روز بروز حقائق و كشف سرائر است دروغ مى‏گويند - ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

حقيقتشان ظاهر شده و معلوم مى‏شود كه فاقد وصف شركت و شفاعتند، و به خوبى متوجه مى‏شوند كه آن جلوه‏اى كه اين شركا در نظرشان داشتند، جز جلوه‏اى سرابى نبوده، هم چنان كه خداى تعالى در اين باره مى‏فرمايد:" وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمالُهُمْ كَسَرابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّى إِذا جاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئاً وَ وَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ فَوَفَّاهُ حِسابَهُ" «1».

در اينجا راجع به آيه مورد بحث سؤالى پيش مى‏آيد، و آن اين است كه از آياتى كه متعرض وصف روز قيامت است- همانطورى كه گذشت- برمى‏آيد كه آن روز، روز بروز حقايق و بيرون افتادن اسرار است و خدعه و دروغى كه از لوازم نشات دنيوى است در آن روز تصور ندارد، به شهادت خود قرآن كه مى‏فرمايد:" يَوْمَ هُمْ بارِزُونَ لا يَخْفى‏ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْ‏ءٌ" «2» و با اين حال به فرضى هم كه مشركين به دروغ سوگند ياد كنند چه نفعى بر دروغشان مترتب مى‏شود؟ و چطور ممكن است دروغ بگويند و حال آنكه هر دروغى كه بگويند خلافش مشهود و عيان است؟ به شهادت اينكه خداى تعالى مى‏فرمايد:" يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ" «3».

از آنجا كه دروغگويى عادت و ملكه كفار شده، در قيامت نيز كه روز بروز حقائق و كشف سرائر است دروغ مى‏گويند

جواب اين است كه مساله دروغگويى كفار و قسم دروغ خوردنشان در چند جاى قرآن ذكر شده است، يكى آيه مورد بحث و ديگرى آيه شريفه" يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعاً فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَما يَحْلِفُونَ لَكُمْ" «4» و اين دروغگويى و به دروغ قسم خوردن كفار براى اين نيست كه به اين وسيله به اغراض فاسد خود رسيده حقيقت امر را پوشيده بدارند. آن دار دنيا است كه با دروغ ممكن است حقيقتى مكتوم و مشتبه شود نه آخرت، زيرا آخرت جاى پاداش و كيفر است نه محل عمل و تحصيل غرض. و ليكن كفار از آنجايى كه در دنيا عادت كرده بودند كه به وسيله دروغ و خدعه و فريب و سوگندهاى دروغ، خود را از مهلكه‏ها رهانيده و منافع را به خود جلب‏

(1) و كسانى كه كافر شدند اعمالشان شبيه سرابى است كه در زمين‏هاى تخت و هموار از دور به صورت آب به نظر مى‏رسد، و تشنه لب آن را آب مى‏پندارد، ولى وقتى نزديكش مى‏رسد از آب اثرى نمى‏يابد، اينها نيز خواهند ديد كه اعمالشان جز سراب خيالى نبوده، و خواهند ديد كه خدا ناظر اعمالشان بوده، و اينك آن اعمال را به سنگ تمام ميزان كرده و جزا مى‏دهد. سوره نور آيه 39

(2) روزى كه ظاهر مى‏گردند و چيزى از اعمال و احوالشان بر خدا پوشيده نيست. سوره مؤمن آيه 16

(3) روزى كه هر كس، حاضر شده مى‏يابد هر عمل نيكى كه كرده و هر عمل زشتى را كه مرتكب شده است. سوره آل عمران آيه 30

(4) بياد آر روزى را كه خداوند همه آنان را مبعوث مى‏كند، در آن روز هم براى خدا همان قسم‏هايى را كه امروز براى شما مى‏خورند خواهند خورد. سوره مجادله آيه 18