ترجمه تفسیر المیزان جلد 7

از آرزوهايى است كه هرگز در خارج محقق نمى‏شود، هم چنان كه به كسى كه تمناى چيزى را مى‏كند كه هيچوقت به آن نمى‏رسد گفته مى‏شود: آرزويت به تو دروغ گفته است.

بعضى ديگر گفته‏اند: مراد، دروغگويى آنان است در ساير خبرهايى كه از خود مى‏دهند، از قبيل اصابت با واقع و اعتقاد به حق.

و اين توجيه همانطورى كه ملاحظه مى‏كنيد قابل اعتنا نيست.

" وَ قالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا ..."

اين دو آيه انكار صريح مشركين نسبت به اصل معاد و فروع آن از قبيل: احضار گواهان و گرفتن اعتراف نسبت به آنچه انكار مى‏كردند را ذكر مى‏فرمايد: چون مسلك و ثنيت و بت‏پرستى قائل به معاد نيست هم چنان كه خداى تعالى در چند جا از كلام مجيد خود انكار معاد را از آنان حكايت كرده است، و اگر هم معتقد بودند به اينكه بت‏ها در درگاه خدا شفيعند مقصودشان شفاعت در كار آخرت نبوده، بلكه تنها منظورشان شفاعت در رفع گرفتاريها و جلوگيرى از پيش‏آمدهاى هول‏انگيز دنيوى و جلب منافع مادى بوده است.

بنا بر اين جمله" وَ قالُوا إِنْ هِيَ ..." انكار معادشان را حكايت مى‏كند، و معنايش اين است كه جز همين حيات دنيوى حيات ديگرى بعد از آن نيست، و ما پس از مرگ زنده شدنى نيستيم.

و جمله" وَ لَوْ تَرى‏ إِذْ وُقِفُوا" به منزله جوابى است از انكار آنان، البته به اين بيان كه لازمه گفتارشان (إِنْ هِيَ إِلَّا) را، به صورت تمنا (و لو ترى- اى كاش مى‏ديدى) خاطر نشان پيغمبر گرامى خود مى‏سازد، و آن لازمه و تالى فاسد اين است كه: به زودى آنچه را كه با گفتن" وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ" انكار مى‏كردند، تصديق و اعتراف خواهند نمود، و اين در حالى است كه در برابر پروردگار خود مى‏ايستند و آنچه را كه انبياء (ع) در دنيا گوشزد شان مى‏كردند و مى‏گفتند كه بعد از مرگ دو باره زنده خواهيد شد و اينان انكارش مى‏كردند، به عيان مشاهده مى‏كنند.

از اينجا معلوم مى‏شود كه جمله" إِذْ وُقِفُوا" تفسير همان معاد و حشر است، و مؤيد آن اين است كه در آيه بعد هم كه مى‏فرمايد:" قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقاءِ اللَّهِ حَتَّى إِذا جاءَتْهُمُ السَّاعَةُ ..." از حشر و بعث و قيامتى كه در جملات قبلى بود به لقاء اللَّه تعبير كرده و بلا فاصله ساعت را ذكر فرموده، تا برساند كه منظور از آن همان ساعت" لقاء اللَّه" است.

و اينكه فرمود:" أَ لَيْسَ هذا بِالْحَقِّ" معنايش اين است كه آيا بعث و برانگيختنى كه در دنيا انكارش مى‏كرديد با اينكه بعث همين لقاء اللَّه بود، حق است يا نه؟." قالُوا بَلى‏ وَ رَبِّنا