بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید ترجمه تفسير الميزان تأليف: مفسر كبير، فيلسوف متأله، آية اللَّه علامه سيد محمد حسين طباطبائى (قدس سره) مترجم: سيد محمد باقر موسوى همدانى جلد يازدهم فهرست مطالب
جلد يازدهم
ادامه سوره هود
[سوره هود(11): آيات 100 تا 108]
ترجمه آيات
بيان آيات
دو احتمال در معناى: أنباء القرى
مراد از اينكه آلهه مشركين جز بر هلاكت و تباهى خوانندگان خويش نيفزودند
اشاره به وجود ارتباط بين اعمال سابق و لاحق انسان و نيز ارتباط بين اعمال هر فرد و گروه با اعمال ديگران و لزوم رسيدگى به اعمال همگان در روزى كه همه جمعند
عالم برزخ منزلگاه موقتى است و جنبه تمهيدى براى روز قيامت و بهشت و دوزخ جاودانه دارد
چند وجه در معناى: يوم يأت در آيه شريفه
در روز قيامت حقايق براى همگان واضح شده، توهم استقلال اسباب و وسائط زائل مىگردد
معناى جمله: يوم يأت لا تكلم نفس إلا بإذنه و بيان اينكه تكلم در قيامت از سنخ تكلم در اين دنيا نمىباشد
بيان اينكه دروغ گفتن مشركين در روز قيامت از باب ظهور ملكات است
وجه جمع بين آياتى كه تكلم در روز قيامت را اثبات مىكنند با آياتى كه آن را نفى و انكار مىكنند
وجوهى كه ديگران در اين باره گفتهاند
معناى جمله فمنهم شقي و سعيد و اشاره به معناى تقسيم انسانها به سعادتمند و شقاوتمند
نقد و رد سخن فخر رازى كه گفته است سعادت و شقاوت آدمى به حكم خدا و لازم لا ينفك او است
بيان اينكه قضا و قدر الهى و علم او به اعمال انسان منافاتى با اختيارى بودن اعمال انسان ندارد
معناى خلود و مشتقات آن
دو اشكال كه در تحديد خلود جهنم و بهشت به دوام آسمانها و زمين در آيه خالدين فيها ما دامت السماوات و الأرض به نظر مىرسد و جواب آن
وجوه ديگرى كه در باره تحديد خلود در آيه شريفه ذكر شده است
معناى استثناء: إلا ما شاء ربك در دو آيه مربوط به بهشتيان و دوزخيان
وجوه مختلف ديگر در مورد مراد از استثناء فوق الذكر
اشاره به نكته لطيفى كه از آيه: و أما الذين سعدوا... استفاده مىشود
وجه جمع بين جمله: إلا ما شاء ربك و عطاء غير مجذوذ در آيه شريفه و اشاره به لزوم خلود بهشتيان در بهشت و عدم لزوم خلود دوزخيان در دوزخ
بحث روايتى
شرحى در مورد اختيارى بودن سعادت و شقاوت و نقش ايمان و عمل در تحصيل هر يك و بيان مراد رواياتى كه در مورد مقدر و مقضى بودن سعادت و شقاوت نقل شده است
عالم هستى داراى دو وجه است: وجه ضرورت و تقدير و وجه امكان و اختيار
رواياتى در ذيل آيات شريفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء: إلا ما شاء ربك
رد سخن سيوطى در مورد منسوخ شدن دو آيه: فأما الذين شقوا
[سوره هود(11): آيات 109 تا 119]
ترجمه آيات
بيان آيات
بت پرستى پايه و مبنايى جز تقليد از نياكان ندارد
دلالت جمله! و لو لا كلمة سبقت... بر تاخير عذاب اهل باطل، كه در امر دين اختلاف كردند، تا فرا رسيدن قيامت
اشاره به اينكه شك و ترديد يهوديان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است
معنا و موارد استعمال واژههاى: قيام ، اقامه و استقامت
معناى جمله: فاستقم كما أمرت
معناى ركون و مراد از ركون به سوى ستمكاران كه در آيه: و لا تركنوا إلى الذين ظلموا... از آن نهى شده است
منظور از: الذين ظلموا كه از اعتماد و تمايل به آنان نهى گرديده است
سخن صاحب المنار در باره مراد از: الذين ظلموا و نقاط ضعف آن سخن
آيه شريفه: و لا تركنوا... متضمن نهى از تمايل به ستمكاران چه از اهل كتاب و چه از موحدين و مسلمين مىباشد
ركون به اهل ظلم اخص از ولايت كفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دين و حيات دينى است نه مطلق ركون و اعتماد
سخنى ديگر از صاحب المنار در باره متعلق نهى از ركون به ظالمين و مصاديق ركون به اهل ظلم و اشكال وارد بر آن
اشاره به فرق بين ميل به ظالمين و مصاديق مباشرت در ظلم
امر به نماز و صبر كه مهمترين عبادات و اخلاقيات هستند
معناى اختلاف و مشتقات ديگر ماده خلف
در قرآن كريم اختلافات ناشى از هواهاى نفسانى(مانند اختلاف در دين) مذمت شده نه اختلافات طبيعى كه در حيات نوع انسان گريزى از آن نيست
جمله و لا يزالون مختلفين راجع به اختلاف در دين خواهد بود
مذمت اختلاف، از جهت لوازم آن يعنى تفرق و اعراض از حق است
رحمت الهى كه همان هدايت الهى و منتهى به سعادت آدمى است غايت خلقت انسان مىباشد(و لذلك خلقهم)
خلاصه آنچه كه از تدبر در معناى دو آيه شريفه: و لو شاء ربك... و إلا من رحم ربك... استفاده مىشود و اشاره به وجوهى كه در معناى آن دو آيه گفته شده است
بحث روايتى چند روايت در ذيل جمله: فاستقم كما أمرت... و لا تركنوا إلى الذين ظلموا
رواياتى در فضيلت نماز و اينكه نماز كفاره گناهان است(إن الحسنات يذهبن السيئات).
اميدوار كننده ترين آيات كتاب خدا
چند روايت در ذيل جمله: و لا يزالون مختلفين ` إلا من رحم ربك و لذلك خلقهم
[سوره هود(11): آيات 120 تا 123]
ترجمه آيات
بيان آيات
فايده نقل داستان انبياء گذشته براى رسول خدا(صلّى الله عليه وآله) و مؤمنين
آخرين حرف به ايمان نياورندگان: اعملوا على مكانتكم...
(12) سوره يوسف مكى است و صد و يازده آيه دارد(111)
[سوره يوسف(12): آيات 1 تا 3]
ترجمه آيات
بيان آيات آهنگ مفاد و غرض كلى سوره يوسف
اشاره به اينكه انزال وحى در قالب لفظ و به زبان عربى در حفظ و ضبط آيات الهى دخيل و مؤثر بوده است 101
احسن القصص بودن داستان يوسف(عليه السلام)
[سوره يوسف(12): آيات 4 تا 6]
ترجمه آيات
بيان آيات رؤياى يوسف(عليه السلام) و تعبير آن به وسيله پدرش يعقوب(عليه السلام)
وجه اينكه در جمله: و يعلمك من تأويل الأحاديث از رؤيا به حديث تعبير شده است و مراد از علم يوسف(عليه السلام) به تاويل احاديث
معناى نعمت ، ريشه، مشتقات و مورد استعمال آن
مراد از اتمام نعمت
سه نكته در باره شخصيت يعقوب(عليه السلام)، سجده براى يوسف(عليه السلام) و مراد از اتمام نعمت بر آل يعقوب(عليه السلام)
بحث روايتى(چند روايت در باره رؤياى يوسف(عليه السلام)
[سوره يوسف(12): آيات 7 تا 21]
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيحى در اين مورد كه چگونه براى سائلان، در داستان يوسف و برادرانش نشانههايى الهى هست
مراد پسران يعقوب(عليه السلام) در جمله: إن أبانا لفي ضلال مبين ضلالت در امر زندگى است نه در دين
بيان يكى از مفسرين در توجيه كلام پسران يعقوب: إن أبانا لفي ضلال مبين و اشكالات آن
وجوه بى اساس ديگرى كه در اين باره گفته شده است
گفتگو و مشاوره برادران يوسف(عليه السلام) در مورد يوسف(عليه السلام) و از ميان بر داشتن او
توبهاى كه همزمان با عزم بر گناه قصد شود، توبه حقيقى نيست
پيشنهادى كه برادران تصويب كردند: يوسف را مكشيد، او را در ته چاه بيفكنيد
گفتگوى برادران يوسف(عليه السلام) با پدر براى بردن او و اجراى قصد سوء خود
نكتهاى كه در آيه: فلما ذهبوا به... به كار رفته و بر عظمت حادثه دلالت دارد
توضيح معناى جمله: و أوحينا إليه لتنبئنهم بأمرهم هذا... و اشاره به وجوه متعدد ديگرى كه در معناى آن گفته شده است
بيان معناى كلمه: نستبق در آيه: قالوا يا أبانا إنا ذهبنا نستبق...
گفتارى در اينكه در دروغگويى رستگارى نيست سخنى در باره بى فرجام بودن دروغ و اينكه سر انجام، حقيقت نمودار مىشود
جواب يعقوب(عليه السلام) به پسرانش كه گفتند يوسف را گرگ خورده
اشاره به معناى صبر و اينكه صابران چه كسانى هستند
صبر، توأم با توكل كار ساز است
سر رسيدن كاروانيان و بيرون آوردن يوسف(عليه السلام) از چاه
توضيح معناى آيه: و شروه بثمن بخس دراهم معدودة... و وجوهى كه در اين باره گفته شده است
خريدار يوسف(عليه السلام)، عزيز مصر و منزل جديد او كاخ عزيز بوده است
معناى جمله: و كذلك مكنا ليوسف فى الأرض
معناى: و الله غالب على أمره
بحث روايتى روايتى از امام سجاد(عليه السلام) در باره داستان يوسف و اينكه علت ابتلاء يعقوب به فراق يوسف قصور در اطعام مسكينى بوده است
[سوره يوسف(12): آيات 22 تا 34]
ترجمه آيات
بيان آيات بيان آيات مربوط به يوسف(عليه السلام) در خانه عزيز مصر مراد از جمله: لما بلغ اشده
توضيحى در مورد حكم و علمى كه خدا به يوسف(عليه السلام) داده و اشاره به اينكه خداوند از آن علم و حكم به همه نيكوكاران مىدهد
معناى مراوده در جمله: و راودته التي هو في بيتها
يوسف احساسات يوسف(عليه السلام) در كاخ عزيز مصر
همسر عزيز احساسات همسر عزيز نسبت به يوسف(عليه السلام)
يوسف و همسر عزيز
توحيد خالص يوسف(عليه السلام) كه از پاسخ او در مقابل در خواست همسر عزيز(معاذ الله إنه ربي أحسن مثواي) نمايان است
مراد يوسف از رب در جمله: إنه ربي أحسن مثواي خداى تعالى است
خويشتن داراى يوسف(عليه السلام) در برابر همسر عزيز شگفت انگيز و خارق العاده بوده است
معناى اينكه اگر يوسف(عليه السلام) برهان پروردگارش را نديده بود قصد همسر عزيز را كرده بود(و هم بها لو لا...)
معناى برهان و اشاره به اينكه برهانى كه ديدن آن، يوسف را از لغزش بازداشت نوعى علم شهودى بوده است كه به بندگان مخلص ارائه مىشود
اقوال بعضى از مفسرين عامه و خاصه در تفسير آيه
اقوال پارهاى از مفسرين عامه و خاصه در تفسير آيه: لقد همت به و هم بها لو لا...
افترائات ناشايسته و اتهامات قبيحى كه در تفسير جمله: و هم بها لو لا... در تفاسير عامه به ساحت حضرت يوسف(عليه السلام) نسبت داده شده است
افراط در پذيرش و تسليم در برابر هر چه كه حديث نام دارد، يكى از دو علت وقوع در اين افترائات مىباشد
سخن زمخشرى در توضيح و توجيه جمله: و هم بها لو لا... و اشكال آن
گفته صاحب مجمع البيان در اين زمينه و ايراد وارد بر آن
وجهى كه صاحب المنار در اين مورد بيان كرده و جواب آن
دو قول ديگر در اين باره
بيان آيات
نكات موجود در گفتگوى يوسف(عليه السلام) و همسر عزيز با عزيز مصر بعد از فرار يوسف(عليه السلام) از قصد سوء زليخا
شاهدى كه براى روشن شدن حقيقت ارائه طريق كرد چه كسى بوده و چرا از او به شاهد تعبير شده نه به قائل
معناى جمله: يوسف أعرض عن هذا و استغفري لذنبك... كه گفته عزيز مصر است بعد از روشن شدن تقصير همسرش
گفتگوى ملامت آميز زنان شهر در باره عشق زليخا به يوسف و تدبيرى كه زليخا با ترتيب دادن ميهمانى و... براى رهايى از زخم زبان آنان انديشيد
اشاره به شدت و سختى وارد بر يوسف(عليه السلام) در مجلس ميهمانى و پناه بردن آن حضرت به خداى تعالى
عكس العمل زنان مصر با ديدن يوسف(عليه السلام) و توضيح اينكه گفتند: ما هذا بشرا إن هذا إلا ملك كريم
اعتراف همسر عزيز در جمع زنان مصر و تهديد صريح يوسف(عليه السلام) به حبس و خوارى
مناجات و استغاثه يوسف(عليه السلام): رب السجن أحب إلي...
علاوه بر همسر عزيز، ديگر زنان مصر كه يوسف را ديدند نيز به او دل باخته و وى را به سوى خود خوانده بودهاند
بحثهايى پيرامون تقواى دينى و درجات آن در چند فصل 1 - قانون و اخلاق كريمه و توحيد
1 - رابطه قانون، اخلاق كريمه و توحيد. و بيان اينكه قانون بدون اخلاق و اخلاق بدون توحيد نمىتوانند منشا اثرى باشند
جز توحيد و اعتقاد به عالم ديگر، هيچ انگيزهاى موجب فداكارى و از خود گذشتگى نبوده نمىتواند از نقض قوانين و سنن اجتماعى جلوگيرى كند
2 - تقواى دينى به يكى از سه امر حاصل مىشود مراتب و درجات حصول تقواى دينى و پرستش خدا بر اساس خوف، رجاء و حب
عالم هستى از ديدگاه محببين و مخلصين كه خدا پرستى از روى خوف و رجاء را نوعى شرك مىدانند و خداوند را چون شايسته پرستش است مىپرستند
3 - چگونه محبت باعث اخلاص مىشود؟
4 - معناى اخلاص 4 - معناى اخلاص، وجه اسناد اخلاص عبد به خدا و اشاره به درجات عالى اخلاص معصومين(عليهم السلام)
مبناى عصمت معصومين(انبياء و ائمه عليهم السلام) علم است، علمى مغاير با ساير علوم
ملكه عصمت با مختار بودن معصوم منافات ندارد و انصراف معصوم از گناه به اختيار اوست
بحث روايتى روايتى از امام سجاد(عليه السلام) در باره داستان يوسف(عليه السلام) و همسر عزيز مصر
چند روايت در توضيح جمله: و لقد همت به و هم بها لو لا...
رواياتى در ذيل آيات گذشته راجع به داستان يوسف(عليه السلام) و زليخا
[سوره يوسف(12): آيات 35 تا 42]
ترجمه آيات
بيان آيات تصميم به زندانى كردن يوسف(عليه السلام)
رؤياى دو همزندانى يوسف(عليه السلام) و تعبير خواب آن دو توسط يوسف(عليه السلام)
شرحى در مورد اينكه وجود مخلصين و معصومين(عليهم السلام) فضل و فيض خدا بر ايشان و بر مردم است و موجب پايدارى و استمرار راه حق در ميان نوع بشر است
معناى خير و بيان حجت قاطعى كه در جمله: أ أرباب متفرقون خير أم الله الواحد القهار نهفته است
استدلال يوسف(عليه السلام) در رد پرستش آلهه و اثبات توحيد عبادى
چرا دين توحيد دين قيم است؟(ذلك الدين القيم...)
اشاره به اينكه مفاد دو آيه: يا صاحبي السجن... و ما تعبدون من دونه... يك برهان بر توحيد در عبادت است
توسل به اسباب منافاتى با اخلاص ندارد، بلكه اعتماد بر اسباب با اخلاص منافات دارد
بحث روايتى چند روايت كه در آنها جمله: اذكرني عند ربك بر يوسف(عليه السلام) خرده گرفته شده و اشاره به مخالفت اين روايات با صريح قرآن
[سوره يوسف(12): آيات 43 تا 57]
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيح مفردات و جملات آيه كريمه: و قال الملك... كه رؤياى پادشاه مصر را حكايت مىكند
معناى اضغاث و احلام و مراد معبرين كه به پادشاه مصر گفتند رؤياى تو اضغاث احلام است و ما به تاويل احلام عالم نيستيم
دقائقى كه در نقل سخن فرستاده دربار مصر به سوى يوسف با آن حضرت در آيه: يوسف أيها الصديق... وجود دارد
توضيح الفاظ و مفاهيم آيات شريفهاى كه گفته يوسف(عليه السلام) را در باره رؤياى ملك حكايت مىكند
احضار و آزاد شدن يوسف(عليه السلام) توسط ملك و پيغام يوسف(عليه السلام) براى او
معلوم گرديدن بى گناهى يوسف(عليه السلام)
مفاد سخن يوسف(عليه السلام) كه بعد از معلوم شدن بى گناهىاش گفت: و ما أبرئ نفسي إن النفس لأمارة بالسوء...
سخن بعضى از مفسرين كه آيه: ذلك ليعلم... و و ما أبرئ نفسي... را ادامه سخن همسر عزيز مصر دانستهاند و اشكال وارد بر آن
عزت يافتن يوسف(عليه السلام) به رحمت الهى، بعد از آنكه براى ذلت او اسباب چينى كردند
بحث روايتى(رواياتى در ذيل آيات مربوط به رؤياى ملك مصر و تعبير آن به وسيله يوسف و اثبات بى گناهى آن حضرت و عزت يافتن او)
[سوره يوسف(12): آيات 58 تا 62]
ترجمه آيات
بيان آيات بيان آياتى كه وارد شدن برادران يوسف را بر يوسف(عليه السلام) - كه اينك حكمران بود! - و گفتگوى آنها را حكايت مىكنند
در خواست آوردن برادر ابوينى خود از برادران پدرى با تشويق، تهديد و تدبير
[سوره يوسف(12): آيات 63 تا 82]
ترجمه آيات
بيان آيات بيان و شرح آياتى كه بازگشتن برادران يوسف را نزد پدر و آوردن برادر تنى يوسف(عليه السلام) و نگاه داشتن او توسط يوسف را حكايت مىكنند
مراد يعقوب(عليه السلام) از جمله: فالله خير حافظا و هو أرحم الراحمين
معناى توسل به خدا، لغو و بى اثر دانستن اسباب و وسائط نيست
سبب اينكه يعقوب(عليه السلام) به پسران خود سفارش كرد از يك دروازه وارد نشوند
سه نكته در باره توكل كه از آيه شريفه: و قال يا بني... استفاده مىشود
معناى جمله: ما كان يغني عنهم من الله من شيء...
علم موهبتى به يعقوب(عليه السلام) - و إنه لذو علم لما علمناه - اكتسابى نبوده و نتيجه اخلاص در توحيد است
توضيح در مورد جمله: أيتها العير إنكم لسارقون و اينكه اين جمله افتراء مذموم و محرمى كه يوسف(عليه السلام) به برادران زده باشد نيست
پيمانه ملك گم شده است!
كيفر سارق معين شده، پيمانه از بار و بنه بنيامين(برادر ابوينى يوسف(عليه السلام) يافته مىشود!
مراد از اينكه يوسف(عليه السلام) نمىتوانست بر مبناى كيش مصريان برادر را نزد خود نگاه بدارد و معناى جمله: فوق كل ذي علم عليم
گفتگوى يوسف(عليه السلام) با برادران پس از آنكه پيمانه گمشده از بار و بنه بنيامين يافته شد
گفتگوى برادران: چگونه بدون بنيامين نزد پدر باز گرديم؟
يكى از برادران: نزد پدر باز گشته بگوييد پسرت دزدى كرد و و ما شهدنا إلا بما علمنا... و ما كنا للغيب حافظين
[سوره يوسف(12): آيات 83 تا 92]
ترجمه آيات
بيان آيات
جواب يعقوب(عليه السلام) به پسران بعد از شنيدن خبر باز داشت بنيامين و مراد او از جمله: بل سولت لكم أنفسكم أمرا...
معناى روح و بيان اينكه ياس از روح و رحمت الهى گناه كبيره به معناى كفر و عدم اعتقاد به احاطه و سعه رحمت خداوند است
بازگشت پسران يعقوب(عليه السلام) به مصر و اظهار عجز و خضوع در برابر عزيز مصر(يوسف(عليه السلام))
اينك كه وعده الهى تحقق يافته، يوسف(عليه السلام) خود را معرفى مىنمايد
برادران به خطاى خود اعتراف مىكنند و يوسف(عليه السلام) از آنان در مىگذرد و دعايشان مىكند
بحث روايتى روايتى در شرح داستان يوسف(عليه السلام) و برادران در مصر
چند روايت در معناى جملهاى كه يوسف و مامورانش به فرزندان يعقوب(عليه السلام) گفتند: أيتها العير إنكم لسارقون
چند روايت در مورد انتساب سرقت به يوسف(عليه السلام) در سخن برادران او: فقد سرق أخ له من قبل
دو روايت در باره شكايت نزد خدا بردن يعقوب(عليه السلام) - إنما أشكوا بثي و حزني إلى الله
[سوره يوسف(12): آيات 93 تا 102]
ترجمه آيات
بيان آيات بيان آيات راجع به بازگشت برادران نزد پدر با پيراهن يوسف(عليه السلام) و عزيمت آل يعقوب به مصر و...
به سجده افتادن در برابر يوسف، براى پرستش او نبوده است
يوسف(عليه السلام) خداوند را به جهت الطافش بر او حمد و ثنا مىگويد و با گذشت و جوانمردى، ستم برادران بر خود را فقط با اشارهاى ياد مىكند
معناى اينكه يوسف(عليه السلام) مىگويد: خدايا تو ولى من در دنيا و آخرت هستى و از خدا مىخواهد: مرا مسلم بميران و به صالحان ملحق بساز
بحث روايتى(رواياتى پيرامون ملاقات برادران با يوسف(عليه السلام) در مصر و...)
چند روايت در مورد علت تاخير و تسويف يعقوب(عليه السلام) در دعا براى آمرزش فرزندان(سوف أستغفر لكم ربي)
رواياتى در باره سجده يعقوب(عليه السلام) و فرزندانش در برابر يوسف(عليه السلام)
روايتى در مورد حليت نعمتهاى دنيوى و جواز بهره بردارى از آنها
گفتارى در چند فصل پيرامون داستان يوسف
1 - داستان يوسف در قرآن
2 - ثناى خداوند بر يوسف و مقام معنوى او
3 - داستان يوسف از نظر تورات
گفتارى در چند فصل پيرامون رؤيا
1 - اعتناى مردم نسبت به رؤيا
2 - رؤيا داراى حقيقت است
3 - خوابهاى راست
4 - در قرآن مؤيد آنچه گفته شد هست
[سوره يوسف(12): آيات 103 تا 111]
ترجمه آيات
بيان آيات
اشارهاى به دلالت جمله: يمرون عليها بر حركت زمين
توضيحى در مورد نسبى و اضافى بودن ايمان و شرك و امكان اجتماع بعض مراتب آن دو با هم(و ما يؤمن أكثرهم بالله إلا و هم مشركون)
اعلام راه: هذه سبيلي بيان راه: أدعوا إلى الله على بصيرة دعوت كنندگان: رسول الله(صلّى الله عليه وآله) و پيروان او
تطبيق دعوت پيامبر اسلام(صلّى الله عليه وآله) با دعوت پيامبران پيش از آن حضرت
معناى آيه: حتى إذا استيأس الرسل و ظنوا أنهم قد كذبوا...
بحث روايتى رواياتى در معناى جمله! ما يؤمن أكثرهم بالله إلا و هم مشركون
دو روايت در بيان اين كه مراد از: من اتبعني در آيه: قل هذه سبيلي... على(عليه السلام) است
چند روايت در معناى آيه: حتى إذا استيأس الرسل...
سوره رعد
[سوره الرعد(13): آيات 1 تا 4]
ترجمه آيات
بيان آيات آهنگ كلى سوره: اثبات آيت بودن و حقانيت قرآن كريم
مكى بودن سوره رعد و اشاره به اقوال ديگر در اين مورد
معناى جمله: تلك آيات الكتاب و دلالت آن بر آيات كتاب طبيعت و كتاب وحى
وجه دلالت آيه: الذي رفع السماوات بغير عمد... بر وحدانيت رب و مدبر عالم و وجه آوردن قيد: ترونها
آيه شريفه: الله الذي رفع السماوات... در مقام اثبات وحدت خداى تعالى در ربوبيت است
معناى تدبير و مراد از تدبير امر عالم(يدبر الأمر)
معناى تفصيل آيات و اينكه مراد از آيات تكوينى است يا آيات كتاب وحى
برخى از نشانهها و آيات تكوينى: هو الذي مد الأرض...
معناى اينكه خداوند ميوهها را زوجين اثنين قرار داد و بيان طنطاوى در تطبيق اين جمله با نر و ماده بودن گياهان
وجود اختلاف، تنوع، و تمايز در خلقت مستند به اختلاف اراده مسبب الاسباب عز و جل است
بحث روايتى
[سوره الرعد(13): آيات 5 تا 6]
ترجمه آيات
بيان آيات
دلائل و جهات انكار و استبعاد زنده شدن بعد از مرگ و پوسيده شدن، و رد و جواب هر يك
بيان اينكه لازمه انكار معاد انكار عالم ربوبى و در حقيقت كفر به رب العالمين است
معناى جمله: إن ربك لذو مغفرة للناس على ظلمهم... و نكاتى در باره عفو و عقاب الهى كه از آيه استفاده مىشود
بحث روايتى(روايتى در باره وعده عفو و وعيد عذاب)
[سوره الرعد(13): آيات 7 تا 16]
ترجمه آيات
بيان آيات
مقصود كافران از اينكه گفتند: چرا از جانب پروردگارش آيتى بر او نازل نمىشود و خطاب تو فقط بيم دهنده هستى در جواب خواسته نابجاى آنان
معناى اينكه خداوند آنچه رحمها كم و زياد مىكنند را مىداند و بعضى وجوهى كه در اين باره گفته شده است
هر موجودى به امر و حكم خدا، محدود به حد و مقدارى است
معناى غيب و شهادت و اينكه خداوند عالم الغيب و الشهادة است و جز خداى سبحان كسى غيب نمى داند
معناى كبير و متعال بودن خداى تعالى
مراد از اينكه انسان پى گيرندگانى(نگهبانانى) دارد كه او را از امر خداوند حفظ مىكنند(له معقبات...)
مقصود از جمله: إن الله لا يغير ما بقوم حتى يغيروا ما بأنفسهم
بين اعمال خير و آثار نيك خارجى ملازمه هست ولى بين اعمال شر و آثار سوء آنها ملازمه نيست
پنج مساله راجع به: حافظ بودن خداوند، تغيير وضع اقوام با تغيير در انفس ايشان و... كه از آيه شريفه: له معقبات... روشن مىشود
جهت و حكمت وجود تلازم بين اعمال صالح و نعمتها و بهرهمندىها
اختلاف شديد مفسرين در معناى آيه شريفه: له معقبات...
معناى دعا و بيان اينكه حق دعا(دعاى مستجاب) براى خدا است و در برابر او نه غير او
تمثيلى كه حال كسى را كه غير خدا را مىخواند بيان مىكند
تسبيح، سجود سؤال و قنوت آنچه در آسمانها و زمين است، تعابير مختلفى است از ذلت حقيقى همه چيز در برابر خداى تعالى
تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتى و به طوع است ولى در مورد انسان تسليم و تذلل به كره متصور است
وجه اينكه سجود موجودات براى خدا، به صبح و شام اختصاص داده شده است و وجه اسناد سجود به سايهها
جهت اختصاص جمله: و يسبح الرعد بحمده به بيان تسبيح رعد
توحيد خالق به معناى توحيد رب است و با اعتقاد به وحدانيت خالق، اعتقاد به ربوبيت ارباب و آله مورد ندارد
بحث روايتى رواياتى در ذيل جمله: إنما أنت منذر و لكل قوم هاد كه بر طبق آنها(از باب جرى بر مصداق) هادى على(عليه السلام) مىباشد
رواياتى در معناى: الله يعلم ما تحمل كل أنثى و ما تغيض الأرحام و ما تزداد
چند روايت در ذيل آيه شريفه: له معقبات من بين يديه..
رواياتى در بيان مراد از: إن الله لا يغير ما بقوم حتى يغيروا ما بأنفسهم...
روايتى در مورد سجود هر كه در آسمانها و زمين است براى خدا
[سوره الرعد(13): آيات 17 تا 26]
ترجمه آيات
بيان آيات
وصف طريق حق و باطل و بيان حال اهل حق و باطل با ذكر يك مثال: أنزل من السماء ماء...
معناى حق و باطل بودن موجودات و افعال
حوادث خارجى در عالم شهادت، خود مثلهايى هستند كه ارباب بصيرت را به حقايق عالم غيب رهنمون مىسازند
چند مطلب راجع به كليات معارف الهى كه از مثل كف، در آيه شريفه، استفاده مىشود
هيچ امر حقى معارض و مزاحم حق ديگر نيست
منظور از حسنى كه اجابت كنندگان دعوت پروردگارشان داراى آن هستند
وصف گروندگان به حق و أولوا الألباب و مقايسه آنان با جاهلان به حق
اشاره به اينكه حجت الهى فقط از طريق فطرت تمام نمىشود و محاسبه و مؤاخذه، فرع بر تشريع و ابلاغ است
فرق ميان خشيت و خوف و موارد استعمال هر يك
معناى: صبروا ابتغاء وجه ربهم و اشاره به اينكه جهت عمل و الهى بودن آن مقصود حق گرايان مىباشد
وجوهى كه در باره جهت اختلاف در بيان وصف اولوا الألباب گفته شده است
معناى اينكه اولوا الألباب و پذيرندگان حق را عقبى الدار و عهد شكنان و مفسدان را سوء الدار است
مژده به صله رحم كنندگان كه با ارحام صالح خويش در بهشت عدن جمع خواهند شد
معناى جمله: و ما الحياة الدنيا في الآخرة إلا متاع
بحث روايتى
رواياتى در باره صله رحم و پيوند ارتباط با آل محمد(عليهم السلام) در ذيل جمله: و الذين يصلون...
چند روايت در ذيل جمله: و يخافون سوء الحساب
روايتى در باره صبر و اقسام آن
[سوره الرعد(13): آيات 27 تا 35]
ترجمه آيات
بيان آيات هدايت به دست خدا است و صرف وجود آيت معجزه سبب ايمان آوردن نيست
اشاره به معناى ايمان و بيان اينكه ايمان صرف ادراك نيست، بلكه عبارتست از ادراك توأم با تسليم و قبول قلبى
معناى ترس از خدا و توضيح اينكه چرا با ياد خدا هم خشيت و ترس و هم سكون و اطمينان قلبى حاصل مىشود
توضيحى در باره اينكه دلها فقط به ذكر خدا آرام مىگيرد(ألا بذكر الله تطمئن القلوب) و اينكه مراد از ذكر اعم از ذكر لفظى است
مراد از حيات طيبه و معيشت طوبى كه از آثار اطمينان و آرامش قلب است
معناى جمله: إليه متاب
هدايت و ضلالت به دست خدا است و بدون مشيت او شگفتترين آيات الهى نيز اثرى در هدايت گمراهان نخواهد داشت
وجوهى كه در معناى آيه شريفه: و لو أن قرآنا سيرت به الجبال... بل لله الأمر جميعا گفته شده است
سه وجه در معناى آيه: أ فلم ييأس الذين آمنوا أن لو يشاء الله لهدى الناس جميعا
تهديد كفارى كه در ابتداى دعوت اسلام انكار و دشمنى پيشه كردند به نزول مصيبتها
معناى قائم بودن خداى تعالى بر هر نفس و به آنچه مىكند
احتجاجى بى سابقه عليه مشركين: اوصاف و فضائل شركاى خدا را بيان كنيد.
وعده به مؤمنان در مقابل وعيدى كه به كافران داده شد
بحث روايتى
رواياتى در ذيل جمله: ألا بذكر الله تطمئن القلوب و بيان اينكه پيامبران(صلّى الله عليه وآله) و اهل بيت او(عليهم السلام) مصاديق ذكر خدايند
چند روايت در باره شجره طوبى در ذيل جمله: طوبى لهم و حسن مآب
رواياتى ديگر در ذيل آيه: و لو أن قرآنا سيرت به الجبال...
[سوره الرعد(13): آيات 36 تا 42]
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيحى در مورد خوشحال شدن اهل كتاب از نزول قرآن
وجوه ديگرى كه در بيان مراد از: و الذين آتيناهم الكتاب يفرحون بما أنزل إليك گفته شده است
نهى شدن پيامبر(صلّى الله عليه وآله) از پيروى خواستههاى اهل كتاب
انبياء(عليهم السلام) در آوردن آيه و معجزه داراى اختيار و استقلال نبودهاند
مراد از اينكه خداى تعالى در هر وقت و مدتى كتاب و حكم قضايى دارد، محو و اثبات مىكند و ام الكتاب نزد او است
نكاتى كه در باره محو و اثبات قضايا و احكام الهى، از آيه: يمحوا الله ما يشاء و يثبت استفاده مىشود
معناى آيه شريفه: أ و لم يروا أنا نأتي الأرض ننقصها من أطرافها
بحث روايتى رواياتى در مورد محو و اثبات احكام و قضاياى الهى در ذيل يمحوا الله ما يشاء و يثبت
رواياتى در مورد بداء و توضيحى در مورد اينكه حصول بداء مستلزم تغير علم خداى تعالى نيست
چند روايت در مورد اينكه: أنا نأتي الأرض ننقصها من أطرافها اشاره به مرگ علماء و اخيار است
[سوره الرعد(13): آيه 43]
ترجمه آيه
بيان آيه
شرح و توضيح مراد از جمله: قل كفى بالله شهيدا بيني و بينكم و من عنده علم الكتاب كه در جواب انكار رسالت پيامبر اسلام(صلّى الله عليه وآله) آمده است
اقوال مختلفى كه در تفسير جمله فوق گفتهاند
بحث روايتى(رواياتى در اين باره كه مراد از: من عنده علم الكتاب على(عليه السلام) است
لطفا منتظر باشید ...
