ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

قدرت نداشتن ملائكه و جن كه مورد پرستش مشركين هستند خيلى روشن نيست، و دليل روشنى نداريم كه بطور مطلق جن و ملك هيچ قدرتى ندارند.

و اگر بگويى: دليلش اين است كه مشركين دست به دامن جن و ملك مى‏شوند، و اجابتى نمى‏بينند، جواب مى‏دهيم ما مسلمانها هم دست به دامن خدا مى‏شويم و دعاهايمان مستجاب نمى‏شود.

بعضى «1» ديگر گفته‏اند: مراد اين است كه اصلا قدرتى بر نفع و ضرر ندارند و استدلال مى‏كنند به دليل اشعريها كه مى‏گويند تمامى ممكنات در ابتداى تكوينشان مستند به خدايند، و ما در پاسخ آنان مى‏گوييم جن و انس و ملائكه هر چند كه الآن قدرت دارند، ليكن در آغاز هم خودشان و هم قدرتشان مستند به خدايند پس در حقيقت مستقلا هيچ قدرتى ندارند.

و ليكن هر چند كه قرآن براى ملائكه و جن اثبات انواع قدرت مى‏كند آن هم نه در يك آيه و دو آيه بلكه در آيات بسيارى كه نمى‏توان تاويلش كرد ولى در عين حال حقيقت قدرت را در نظائر آيه" أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً" «2» به خدا اختصاص مى‏دهد.

و از اينجا مى‏فهميم كه غير خدا اگر چيزى يا كسى قدرتى دارد قدرتش از قدرت خدا نشات گرفته است، يعنى خدا او را قادر ساخته است، و اگر چيزى را مالك است خداوند تمليكش كرده، پس احدى نيست كه در قدرت و ملكى مستقل باشد مگر خود او، و قدرت و ملكهايى كه در دست ديگران است عاريتى مى‏باشد و تاثيرش نيز بستگى به اذن خدا و مشيت او دارد.

بنا بر اين نمى‏توان احتجاج آيه شريفه را منوط بر اين دانست كه ملائكه و جن و انس كه مورد پرستش بت‏پرستان قرار گرفته‏اند اصلا قدرت ندارند، بلكه حجت مزبور مبتنى بر اين است كه خدايان، مستقل در ملك و قدرت نيستند، و در هر چه دارند مثل خود پرستش كنندگانشان محتاج به خدايند، و به درگاه او روانند و اگر بت‏پرستان اين خدايان را مى‏خوانند از آنجايى كه دعا متوجه قدرت مستقل مى‏شود نه به قدرت كسى كه قدرتش و ملكش به تمليك ديگرى است، پس در حقيقت دعا و مسئلت ايشان هم متوجه درگاه خداى تعالى است، و در حقيقت از او مى‏خواهند نه از بتها.

و اما به اين سخن مفسر كه گفت:" دليلى واضح و روشن نداريم كه ملائكه و

(1) روح المعانى، ج 15، ص 98.

(2) سوره بقره، آيه 165.