ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

قلمهاى جسمانى و مادى است، و خلاصه كتابى است مانند ساير كتابها كه آن را در يك گوشه عالم گذاشته‏اند و در آن اسامى و اوصاف و احوال تمامى موجودات و اينكه هر يك چه حوادثى مخصوص به خود دارند، و در نظام عمومى و جارى چه بر سرشان مى‏آيد نوشته شده است.

غافل از اينكه اگر لوح محفوظ چنين كتابى مى‏بود، حتى گنجايش آن را نداشت كه اسامى يك يك اجزاى خودش را كه از آنها تركيب شده و بيان صفات و احوال آن اجزاء را در خود بگنجاند تا چه رسد به موجودات ديگر كه جز خداى سبحان هيچ كس نمى‏تواند به تفاصيل صفات و احوال آنها و حوادث مربوط به آنها و ربط و نسبت‏هايى كه با يكديگر دارند برشمرده و به آنها احاطه يابد.

بنا بر اين جواب دادن از اشكال به اينكه كلمه" شى‏ء" تنها مخصوص به اشياء اين عالم است چه حلى از اشكال مى‏كند و اينكه بعضى‏ها در حل آن گفته‏اند كه اين كتاب از قبيل حروف 28 گانه الفباء است كه تمامى عالم و كتابها از آنها تشكيل شده در حقيقت ملتزم شده‏اند به اينكه لوح محفوظ كتابى است كه تنها صور حوادث آن هم بالقوه و يا اجمال آن را دارد، و حال آنكه آياتى كه اين كتاب را تعريف و توصيف مى‏كند، يا صريح و يا نزديك به صريح است در اينكه كتاب مذكور مشتمل بر خود اشياء و خود حوادث گذشته و حال و آينده است آن هم بالفعل نه بالقوه، آنهم بطور تفصيل نه اجمال، آنهم به عنوان قضاء و سرنوشت حتمى و وجوبى نه امكان، و اگر لوح محفوظ از مقوله الفباء بود يك صفحه كاغذ هم كه 28 حرف در آن نوشته باشد لوح محفوظ مى‏بود، چون اسامى هر چه هست و بوده و خواهد بود در اين حروف وجود دارد.

علاوه بر اين، جمع كردن ميان اين دو حرف كه:" لوح محفوظ مصون از هر گونه تحول و تغييرى است" و هم" مادى و جسمانى و قابل تحول و دگرگونى‏ها است" دليلى لازم دارد كه خيلى اساسى‏تر از اينگونه تصورات پوچ باشد، و اين حرف اشكالات بسيارى دارد كه ديگر متعرض نمى‏شويم.

پس حق مطلب اين است كه كتاب مبين همان متن اعيان و موجودات با حوادثى است كه به خود مى‏گيرند، و اين به خود گرفتن از اين نظر حتمى و واجب است كه هر يك مترتب بر علت خويش است و پيدايش معلول بعد از وجود علت واجب و غير قابل تخلف است، نه از نظر اينكه موجودى است مادى، آرى ماده و قوه آن از نظر ذاتشان ممكن الوجودند.

و اگر اين معنا يعنى مساله عليت و معلوليت را كتاب مبين و لوح محفوظ ناميده به اين‏