بيان اينكه آيه شريفه ناظر به" بنى اميه" است و نقل سخن بعضى از مفسرين كه رؤيا را" معراج" و شجره ملعونه را" شجره زقوم" دانسته‏اند و جواب آن‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

سراپاى بشريت دارد، و مى‏داند كه اين شيوه همانطور كه در گذشته در بشر جريان داشت در آينده نيز جريان خواهد يافت.

پس حاصل معناى" وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْناكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ" اين شد كه ما شجره ملعونه در قرآن را (كه تو با معرفى ما آن را شناختى و در رؤيا پاره‏اى از فسادهايش را ديدى) قرار نداديم مگر فتنه براى مردم و بوته امتحانى كه يك يك مردم در آن آزمايش گردند، و ما به همه آنان احاطه داريم.

و دو ضمير جمعى كه در جمله" نُخَوِّفُهُمْ فَما يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغْياناً كَبِيراً" است ظاهرا به ناس بر مى‏گردد، و مراد از تخويف (ترساندن) مردم يا تخويف با موعظه بيان است و يا تخويف به آيات آسمانى و زمينى است كه ايشان را مى‏ترساند ولى از بين نمى‏برد.

و معنايش اين است كه ما مردم را مى‏ترسانيم، ولى هشدار و ترساندن ما جز به طغيان ايشان نمى‏افزايد، آن هم نه هر طغيانى، بلكه طغيانى بزرگ، يعنى مردم از هشدار ما نمى‏ترسند، تا بدينوسيله از كرده‏هاى زشت خود دست بردارند، بلكه تخويف ما را با طغيانى كبير پاسخ مى‏گويند، و خلاصه مردم در طغيان خود تا آنجا كه مى‏توانند پيش مى‏روند، و دشمنى و عناد با حق را از حد مى‏گذرانند.

اين را هم بگوئيم كه به اعتراف بسيارى از مفسرين سياق آيات سياق تسليت است، مى‏خواهد رسول گرامى خود را تسليت بگويد اين فتنه‏ها كه در رؤيا به تو نموديم چيز تازه‏اى نيست بلكه سنت خداى تعالى همواره بدين منوال بر امتحان بندگانش جريان داشته است.

بيان اينكه آيه شريفه ناظر به" بنى اميه" است و نقل سخن بعضى از مفسرين كه رؤيا را" معراج" و شجره ملعونه را" شجره زقوم" دانسته‏اند و جواب آن‏

تمامى آنچه را كه گفتيم روايات عامه و اتفاق احاديث خاصه تاييد مى‏كند، زيرا در آنها آمده كه مراد از" رؤيا" در اين آيه، خوابى است كه رسول خدا (ص) در باره بنى اميه ديد و شجره ملعونه شجره اين دودمان است، و به زودى روايات مزبور در بحث روايتى آينده از نظر خواننده خواهد گذشت. ان شاء اللَّه تعالى.

البته جمعى از مفسرين «1» نيز به نقلى كه از ابن عباس شده، استناد كرده و گفته‏اند كه مراد از رؤيايى كه خداى تعالى به پيغمبرش نشان داد معراج رسول است، و مراد از شجره ملعونه در قرآن شجره زقوم است اين عده از مفسرين همچنين گفته‏اند كه رسول خدا (ص) وقتى از معراج برگشت صبح آن شب به مشركين خبر داد كه ديشب به معراج رفتم، مشركين تكذيب كرده و مسخره‏اش نمودند، و همچنين وقتى مشركين آياتى را كه در آن اسم‏

(1) الدر المنثور، ج 4، ص 191.