فرق بين" تكريم" و" تفضيل" انسان و چند وجه ديگر كه در بيان فرق بين" كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ" و" فضلناهم" گفته شده است‏ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

زمينى است، و آنها را به منزله صاحبان عقل شمرده و فرمود:" وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ" «1» و اين احتمال با معناى آيه مناسب‏تر است، چون مى‏دانيم كه غرض از آيه مورد بحث بيان آن جهاتى است كه خداوند با آن جهات آدمى را تكريم كرده، و بر بسيارى از موجودات اين عالم برترى داده، و اين موجودات- تا آنجا كه ما سراغ داريم- حيوان و جن هستند، و اما ملائكه از آن جايى كه موجودات مادى و در تحت نظام حاكم بر عالم ماده قرار ندارند نمى‏توانيم آنها را نيز مشمول آيه بگيريم.

بنا بر اين معناى آيه اين مى‏شود كه ما بنى آدم را از بسيارى از مخلوقاتمان كه حيوان و جن بوده باشند برترى داديم، و اما بقيه موجودات كه در مقابل كلمه" بسيار" (كثير) قرار دارند يعنى ملائكه خارج از محل گفتارند، زيرا آنها موجوداتى نورى و غير مادى هستند و داخل در نظام جارى در اين عالم نيستند، و آيه شريفه هر چند در باره انسان بحث مى‏كند و ليكن از اين نظر مورد بحث قرارش داده كه يكى از موجودات عالم مادى است كه او را به نعمتهايى نفسى و اضافى تكريم كرده است.

فرق بين" تكريم" و" تفضيل" انسان و چند وجه ديگر كه در بيان فرق بين" كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ" و" فضلناهم" گفته شده است‏

از آنچه گذشت چند نكته زير روشن گرديد.

1- اينكه هر يك از دو كلمه: تفضيل و تكريم ناظر به يك دسته از موهبت‏هاى الهى است كه به انسان داده شده، تكريمش به دادن عقل است كه به هيچ موجودى ديگر داده نشده، و انسان به وسيله آن خير را از شر و نافع را از مضر و نيك را از بد تميز مى‏دهد، موهبت‏هاى ديگرى از قبيل تسلط بر ساير موجودات و استخدام و تسخير آنها براى رسيدن به هدفها از قبيل نطق و خط و امثال آن نيز زمانى محقق مى‏شود كه عقل باشد.

و اما تفضيل انسان بر ساير موجودات به اين است كه آنچه را كه به آنها داده از هر يك سهم بيشترى به انسان داده است، اگر حيوان غذا مى‏خورد خوراك ساده‏اى از گوشت و يا ميوه و يا گياهان و يا غير آن دارد، ولى انسان كه در اين جهت با حيوان شريك است اين اضافه را دارد كه همان مواد غذايى را گرفته و انواع طعامهاى پخته و خام براى خود ابتكار مى‏كند، طعامهاى گوناگون و فنون مختلف و لذيذ كه نمى‏توان به شماره‏اش آورده براى خود اختراع مى‏نمايد و همچنين آشاميدنى، و پوشيدنى، و اطفاء غريزه جنسى و طريقه مسكن گزيدن و رفتار اجتماعى در حيوانات و انسان بدين قياس است.

(1) و نيست هيچ جنبنده‏اى در زمين و نه پرنده‏اى كه مى‏پرد و به دو بالش مگر آنكه امت‏هايى مثل شمايند و تقصير نكرديم در كتاب از چيزى پس بسوى پروردگارشان محشور مى‏شوند. سوره انعام، آيه 38.