ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

پس در چنين عصرى حدوث چنين حادثه‏اى جاى هيچ شك و ريبى باقى نمى‏گذارد كه اين داستان آيتى است الهى كه منظور از آن از بين بردن شك و ترديد دلها است، در خصوص امر قيامت، و منظور آوردن آيتى است تا بفهمند كه آن آيت ديگر (قيامت) نيز ممكن است و هيچ استبعادى ندارد.

از همين جا است كه در نظر، قوى مى‏آيد كه اصحاب كهف بعد از چند ساعتى كه مردم از حال آنان واقف شدند از دنيا رفته باشند، و منظور خداى تعالى همين بوده باشد كه آيتى از خود نشان داده دهان به دهان در بشر منتشر شود تا در باره قيامت تعجب و استبعاد نكنند.

از اينجا وجه ديگرى براى جمله:" إِذْ يَتَنازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ" پيدا مى‏شود، و آن اين است كه بگوئيم در ضمير جمع اول، يعنى آنكه در يتنازعون است و آنكه كلمه" بين" بر آن اضافه شده به ناس برمى‏گردد، و سومى يعنى آنكه" امر" بر آن اضافه شده به اصحاب كهف برمى‏گردد و كلمه:" اذ" در اين صورت ظرف براى:" ليعلموا" خواهد بود، و معنايش اين مى‏شود كه مردم را به داستان اصحاب كهف آگاه كرديم تا بدانند وعده ما حق است، و در آن ترديدى نيست، و اين دانستنشان وقتى باشد كه در ميان خود در خصوص اصحاب كهف سر و صدا مى‏كردند.

و اگر تنازع مزبور تنازع در باره اصحاب كهف بوده باشد، و ضمير در" امرهم" به اصحاب كهف برگردد معناى آيه چنين مى‏شود: ما بعد از آنكه اصحاب كهف را بيدار كرديم مردم را بر حال آنان مطلع ساختيم تا بدانند كه وعده خدا حق است و قيامت ترديدى ندارد، و مردم در باره آنان بين خود نزاع كردند كه آيا اينها خوابند يا مرده‏اند و آيا لازم است دفن شوند و برايشان قبر درست كنيم و يا به حال خودشان واگذاريم تا در فضاى غار هم چنان بمانند، مشركين گفتند: بنائى بر آنان بنيان كنيم و به حال خودشان واگذاريم، پروردگارشان داناتر به حالشان است كه آيا زنده‏اند و خواب و يا آنكه مرده‏اند، ولى موحدين گفتند: مسجدى را بالاى آنان بنا مى‏كنيم.

اين دو معنا بود كه احتمال مى‏رفت و ليكن سياق مؤيد معناى اول است، زيرا ظاهر سياق اين است كه اينكه موحدين گفتند" لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً" در حقيقت رد كلام مشركين است كه گفته‏اند:" ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْياناً ..." و اين دو قول به طور يقين از دو طايفه است، و بايد با هم مختلف باشد، و اين اختلاف تنها بنا بر معناى اول تصور دارد، و همچنين جمله" رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ" آن هم با اين تعبير كه بگويند:" ربهم" و نگويند:" پروردگار ما" با