ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

چگونه و با چه زرنگى و فعاليتى در اين ماديات دخل و تصرف مى‏كند به اين پندارها دچار مى‏شود كه زرنگى و فعاليت از كرامت و فضيلت خود او است، از اين ناحيه هم دچار مرضى كشنده مى‏گردد، و آن تكبر بر ديگران است.

و اين اختلاف دو وصفى كه در آيه است، يعنى وصف ملك را به اين تعبير كه:

" جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَيْنِ ..." و وصف آن شخص خويشتن را به اينكه:" أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالًا وَ أَعَزُّ نَفَراً" با اينكه ممكن بود در اولى بفرمايد:" كان لاحدهما جنتان- يكى از آن دو نفر دو قطعه باغ داشت" به همين حقيقت كه گفتيم برمى‏گردد، يعنى شخص مذكور جز خودش كسى را نمى‏ديده و پروردگارش را كه او را بر حظوظ مادى‏اش مسلط كرده و به نفراتى كه ارزانيش داشته عزتش بخشيده به كلى فراموش كرده، و با چنين دركى بوده كه به رفيقش گفته:" أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالًا وَ أَعَزُّ نَفَراً" و اين همانند درك و فهمى است كه قارون را واداشت تا به كسى كه نصيحتش مى‏كرد (كه از داشتن مال زياد خرسندى مكن و با آن به ديگران احسان كن) بگويد:" إِنَّما أُوتِيتُهُ عَلى‏ عِلْمٍ" «1».

آرى گفتن اينكه" أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالًا ..." كشف از اين مى‏كند كه گوينده‏اش براى خود كرامتى نفسى و استحقاقى ذاتى معتقد بوده و به خاطر غفلت از خدا دچار شرك گشته و به اسباب ظاهرى ركون نموده و وقتى داخل باغ خود مى‏شود، هم چنان كه خداى تعالى حكايت نموده مى‏گويد:" ما أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هذِهِ أَبَداً وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً".

" وَ دَخَلَ جَنَّتَهُ وَ هُوَ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ قالَ ... مِنْها مُنْقَلَباً".

چهار ضميرى كه در اين آيه است به كلمه" رجل" برمى‏گردد. و مقصود از اينكه فرمود:" داخل باغش شد" با اينكه دو تا باغ داشت، جنس باغ است، و بدين جهت كلمه" جنت" را به صيغه تثنيه نياورده. بعضى گفته‏اند: از اين جهت تثنيه نياورده كه انسان هر چند باغ متعدد داشته باشد در هنگام وارد شدن به يك يك آنها وارد مى‏شود و در آن واحد نمى‏تواند داخل دو تا باغ شود.

و در كشاف گفته: اگر كسى اشكال كند كه چرا كلمه" جنت" را بعد از آنكه تثنيه آورده بود مفرد آورد، در جوابش مى‏گويم معناى اين مفرد آوردن اين است كه اين شخص چون در آخرت بهره‏اى از بهشت ندارد بهشت او تنها همين است كه در دنيا دارد، و ديگر از بهشتى كه مؤمنين را بدان وعده داده‏اند نصيب ندارد، و در افاده اين معنا يك جنت و دو جنت‏

(1) خودم با زرنگى و علم خود اين مال را به دست آورده‏ام. سوره قصص، آيه 78.