ترجمه تفسیر المیزان جلد 13

هم سعيش را شكرگزارى مى‏كند و ديگرى آن را در طلب دنياى عاجله مصرف نموده و آخرت.

را فراموش مى‏نمايد، و از سعيش جز بدبختى و خسران برايش نمى‏ماند.

و اگر مدد به هر دو را از عطاء پروردگار خواند و فرمود:" مِنْ عَطاءِ رَبِّكَ" براى اين بود كه گفتيم هر دو گروه در تمامى آنچه كه در عمل خود از آنها استفاده مى‏كنند از عطاء پروردگار برخوردارند، و از خود آنان نيست، آرى نه خود آنان در وجود آنها دخالت دارند و نه مخلوقى ديگر، بلكه تنها خداى سبحان است كه مالك و ايجاد كننده آنها است، پس همه آنها از عطاى او است.

از اين قيد، وجه آن پاداشى هم كه براى هر يك از دو گروه ذكر فرمود استفاده مى‏شود، زيرا وقتى بنا شد كه اعمال هر دو گروه به امداد خداى عز و جل و فقط از عطاء او باشد پس جا دارد و سزاوار است كه هر كس نعمت او را در كفر و فسق مصرف كند به آتش افتاده و مذموم و مدحور باشد، و هر كس كه آنها را در ايمان و اطاعت خدا مصرف كند سعيش مشكور باشد.

در اينكه سياق را از تكلم با غير (نمد) به غيبت تغيير داده و فرمود" عطاء ربك" و نفرمود:" من عطاءنا" و كلمه" ربك" را هم تكرار نمود، اين نكته استفاده مى‏شود كه امداد ايشان از شؤون ربوبيت است، و هر چند جز خداى سبحان براى كسى ربى نيست و ليكن از آنجايى كه بت‏پرستان براى بتهاى خود ربوبيت قائل بودند لذا ربوبيت خداى سبحان را به پيغمبر گراميش نسبت داده فرمود:" ربك".

و معناى جمله:" وَ ما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً" اين است كه عطاء پروردگار تو ممنوع نيست، چون كلمه:" حظر" به معناى منع است، پس اهل دنيا و اهل آخرت هر دو از عطاى او استمداد مى‏كنند، و جيره‏خوار نعمت او و ممنون به منت‏هاى اويند.

در اين آيه شريفه دلالتى است بر اين حقيقت كه بخششهاى الهى مطلق و غير محدود است، چون" عطاء" و همچنين" نبودن منع" را مطلق آورد، پس هر جا كه محدوديت و يا تقدير و يا منعى (به اختلاف موارد) وجود داشته باشد، همه از ناحيه شخصى است كه به او بخشش مى‏شود و بستگى به داشتن يا نداشتن استعداد او دارد و آن محدوديت از ناحيه خود خداوند كه مفيض است ناشى نمى‏شود.

اين بود آن مطالبى كه از آيه شريفه به نظر ما رسيد، و از جمله حرفهاى عجيبى كه در تفسير اين آيه گفته‏اند «1» و آن را به حسن و قتاده نسبت داده‏اند اين است كه: منظور از عطاء و

(1) مجمع البيان، ج 6، ص 407.