بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید صفحه‌ى 209 " فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِي سَواءِ الْجَحِيمِ"- كلمه" سواء" به معناى وسط است، و" سواء الطريق" هم به معناى وسط راه است و معناى جمله مورد بحث اين است كه: خود آن گوينده به جهنم مشرف مىشود، و رفيق خود را در وسط آتش مىبيند. " قالَ تَاللَّهِ إِنْ كِدْتَ لَتُرْدِينِ"- كلمه" ان" در اينجا مخفف كلمه" ان- به درستى كه" مىباشد. و كلمه" تردين" از ماده" ارداء" است كه به معناى ساقط شدن از مكانى بلند، چون قله كوه مىباشد، و اين عبارت كنايه از هلاكت است. و معناى جمله اين است كه: به خدا سوگند مىخورم كه نزديك بود تو مرا هم مثل خودت هلاك كنى و بدينجا ساقط سازى كه خودت سقوط كردى. " وَ لَوْ لا نِعْمَةُ رَبِّي لَكُنْتُ مِنَ الْمُحْضَرِينَ"- منظور از" نعمت" در اينجا توفيق و هدايت و دستگيرى خداست. و كلمه" محضرين" از" احضار" است كه به معناى جلب كردن مجرم براى شكنجه و عذاب است. در مجمع البيان مىگويد:" كلمه" احضار" اگر مطلق استعمال شود، جز به معناى احضار براى شر و عذاب نمىآيد" «1». و معناى جمله مورد بحث اين است كه: اگر توفيق پروردگارم دستگيرم نمىشد، و اگر خدا هدايتم نكرده بود، من نيز مثل تو از آنهايى بودم كه براى عذاب احضار شدند. " أَ فَما نَحْنُ بِمَيِّتِينَ إِلَّا مَوْتَتَنَا الْأُولى وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبِينَ"- اين استفهام براى تقرير آميخته با تعجب است. و مراد از" موت اول" مرگ دنيوى است، نه مرگ عالم برزخ كه آيه شريفه" رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ" «2» دلالت بر آن دارد، زيرا در آيه مورد بحث به آن اعتنا نشده، چون منكرين معاد، مرگ دنيايى را فنا و نابودى مىپنداشتند و اعتقادى به مردن در برزخ نداشتند. و معناى آيه با در نظر گرفتن جزئياتى كه در كلام حذف شده اين است كه:" سپس همان گوينده به خودش و به رفقايش برگشته و با تعجب مىگويد: آيا راستى ما براى هميشه در بهشت متنعم هستيم؟ و ديگر مرگى نداريم، مرگ ما همان يك بارى بود كه در دنيا داشتيم و آيا راستى ديگر ما عذاب نخواهيم ديد؟ صاحب مجمع البيان مىگويد: منظورشان از اين پرسش محقق كردن مطلب است، نه اينكه در مساله دچار شك و ترديد شده باشند، و بدين جهت اين سخن را مىگويند كه در گفتن آن سرور و فرحى مجدد و دو چندان هست، هر چند كه علم به اين معنا دارند كه: در _______________ (1) مجمع البيان، ج 8، ص 444. (2) پروردگارا تو ما را دو بار ميراندى و باز زنده كردى. سوره مؤمن، آيه 11.
لطفا منتظر باشید ...
