بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید صفحه‌ى 268 همين مربوبهاى خدا خود رب موجودات پايينتر از خويشند و در آن موجودات استقلال در تدبير و تصرف دارند و از تدبير عالم چيزى مربوط به خدا نيست، و ملائكه خودشان اين معنا را قبول ندارند، يعنى خود را مستقل در تدبير عالم نمىدانند، هر چند كه واسطه و سبب متوسط بين خدا و خلق هستند. پس آنچه كه در اين آيات ملائكه از خود نفى مىكنند، همان استقلال در تدبير است، نه سببيت به اذن خدا، پس اعتقاد مشركين به مربوب بودن ملائكه كافى است در ابطال اعتقاد ديگرشان، و آن اينكه ملائكه رب عالم باشند، هم چنان كه آيه" بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ" «1» هم از يك سو سببيت و وساطت ملائكه را اثبات مىكند و هم از سوى ديگر استقلال آنان را انكار مىنمايد. پس اينكه فرمود:" وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ" معنايش اين است كه: هر يك از ما مقامى معين و پستى مشخص داريم، كه ما را بدان گماردهاند و با گمارده شدن ديگر استقلال معنى ندارد، چون شخص گمارده شده نمىتواند از خط مشى كه برايش تعيين كردهاند تجاوز كند، ملائكه نيز مجعول (آفريده شده) بر اين هستند كه خدا را در آنچه امر مىكند اطاعت نموده و او را بپرستند. و اينكه فرمود:" وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ" معنايش اين است كه: ما فرشتگان همواره نزد خدا در صف ايستاده منتظر اوامر او هستيم، تا اوامرى كه در تدبير عالم صادر مىكند، بر طبق خواستهاش اجرا كنيم، هم چنان كه از آيه" لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ" نيز اين معنا استفاده مىشود. اين آن معنايى بود كه ما به كمك سياق از آيات مورد بحث استفاده كرديم. و چه بسا بعضى «2» گفتهاند كه:" مراد از اين جمله اين است كه: ما ملائكه نزد خدا به صف ايستادهايم براى نماز". ولى اين خيلى از فهم دور است و شاهدى هم بر آن نيست. و اينكه فرمود:" وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ" معنايش اين است كه: ما خدا را از آنچه لايق ساحت كبريايى او نيست تنزيه مىكنيم، هم چنان كه در جاى ديگر باز فرموده:" يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لا يَفْتُرُونَ" «3». پس اين آيات سهگانه موقف و موقعيت ملائكه در عالم خلقت را توصيف مىكنند و _______________ (1) بلكه بندگان شريف خدايند، كه در سخن از او پيشى نمىگيرند و همه به امر او عمل مىكنند. سوره انبياء، آيه 26 و 27. (2) روح المعانى، ج 23، ص 154. (3) فرشتگان شب و روز خداى را تسبيح مىگويند و خسته نمىشوند، سوره انبياء، آيه 20.
لطفا منتظر باشید ...
