بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید صفحه‌ى 426 كه به معناى برگشتن به سوى خداست، كه آن را توبه هم مىگويند. و جمله" الى ربكم" از باب به كار بردن اسم ظاهر در جاى ضمير است، چون مقتضاى ظاهر كلام اين بود كه بفرمايد:" و انيبوا اليه"، و حال آن كه اين طور نفرمود تا به علت اين دستور اشاره كرده باشد، چون ملاك در برگشتن به سوى خدا همانا صفت ربوبيت اوست. و مراد از" اسلام" تسليم شدن و منقاد گشتن براى خداست در آنچه اراده مىكند. و اگر فرمود:" أَسْلِمُوا" و نفرمود" آمنوا"، براى اين است كه قبل از اين آيه و بعد از آن سخن از استكبار كفار در برابر حق رفته و مقابل استكبار اسلام است، نه ايمان. و جمله" مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ" متعلق به دو كلمه" أنيبوا" و" أسلموا" است. و مراد از" عذاب" به قرينه آيات بعد، عذاب آخرت است، و به احتمالى بعيد ممكن است مراد مطلق عذابهايى باشد كه توبه بردار نيست، مانند عذاب استيصال و انقراض، هم چنان كه در باره آن فرموده:" فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبادِهِ" «1». و مراد از جمله" ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ" اين است كه آمرزش هرگز به شما نمىرسد، چون سبب آن محقق نيست، اما توبه كه مفروض آن است كه توبه نكردند، و شفاعت هم شامل شرك نمىشود. [مراد از پيروى بهترين چيزى خدا نازل كرده (وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ)] " وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ بَغْتَةً وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ". اين خطاب عام است و مانند خطابهاى قبلى هم شامل مؤمن و هم كافر مىگردد، براى اينكه قرآن عزيز در باره هر دو طايفه نازل شده است. و در اين آيه دستور مىدهد به اينكه از بين آنچه از ناحيه خدا نازل شده، بهترش را پيروى كنند، حال ببينيم معناى بهتر چيست؟ بعضى «2» گفتهاند: مراد پيروى احكام آن از حلال و حرام است، نه داستانهاى آن. بعضى «3» ديگر گفتهاند: منظور پيروى عزائم يعنى واجبات و محرمات آن است، (نه مستحبات و مكروهات)، بعضى «4» ديگر گفتهاند: مراد دستوراتى است كه بدان امر و از آن نهى كرده، چون بجا آوردن واجبات و مستحبات و اجتناب از محرمات و مكروهات. بعضى «5» ديگر گفتهاند: پيروى ناسخ آن است، نه منسوخ. و بعضى «6» _______________ (1) بعد از آنكه عذاب ما را ديدند ديگر ايمان آوردن سودى برايشان نداشت، و اين سنتى بوده كه خدا همواره در بندگانش جارى مىساخته. سوره مؤمن، آيه 85. (2 و 3 و 4 و 5 و 6) روح المعانى، ج 24، ص 16، مجمع البيان، ج 8، ص 503.
لطفا منتظر باشید ...
