بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید صفحه‌ى 453 اين جمله- به طورى كه از سياق برمىآيد- سخن اهل بهشت است. احتمال هم دارد تتمه كلام خداى تعالى باشد. " وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ ..." كلمه" حافين" اسم فاعل از ماده" حف" است كه به معناى احاطه كردن و حلقه زدن دور چيزى است. و كلمه" عرض" عبارت است از آن مقامى كه فرامين و اوامر الهى از آن مقام صادر مىشود، فرامينى كه با آن امر عالم را تدبير مىكند. و" ملائكه" عبارتند از: مجريان مشيت خدا، و عاملان به اوامر او. و ديدن ملائكه به اين حال كنايه است از اينكه بعد از درهم پيچيده شدن آسمانها، ملائكه را به اينصورت و حال مىبينى. و معناى آيه اين است كه: تو در آن روز ملائكه را مىبينى در حالى كه گرداگرد عرشند و پيرامون آن طواف مىكنند، تا اوامر صادره را اجرا كنند، و نيز مىبينى كه سرگرم تسبيح خدا با حمد اويند. " وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ"- احتمال دارد ضمير" هم" به ملائكه برگردد. و احتمال هم دارد به ملائكه و مردم هر دو برگردد. و احتمال هم دارد به جميع خلايق و يا تنها به مردم برگردد، و معناى" قضاء" داورى در بين اهل بهشت و اهل آتش و يا بين انبيا و امتهاى ايشان باشد. ولى يك نكته احتمال اخير را تضعيف مىكند و آن اين است كه داورى در بين مردم را قبلا در جمله" وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ" فرموده بود و دوباره سخن از قضاى بين مردم راندن تكرارى است بىجهت. ليكن ظاهر قضاوت در ما بين يك جماعت، اين است كه به نفع بعضى، و به ضرر بعضى داورى شود، چون در جايى قضا به كار مىآيد كه اختلافى در بين آن گروه بوده باشد و اختلاف در بين ملائكه فرض ندارد و همين خود مؤيد آن است كه ضمير مزبور به ملائكه بر نگردد و به غير ملائكه يعنى مردم برگردد. چيزى كه هست كلمه" قضا" همان طور كه بر حكم حاكم و داورى او اطلاق مىشود، اطلاقش بر مجموع حكم و مقدمات و آثار و دنبالههاى آن، از قبيل احضار دو طرف دعوى، طرح دعوى، و شهادت خواستن از شهود، حكم حاكم، و رساندن حق به صاحب حق، نيز صحيح است. پس ممكن است مراد از كلمه" قضا" در آيه قبل، خود حكم الهى باشد، و مراد از" قضا" در جمله مورد بحث مجموع جزئيات باشد، جزئياتى كه از ساعت مبعوث شدن تا آخرين لحظه، يعنى لحظه داخل شدن دوزخيان در دوزخ و استقرار در آن و در آمدن بهشتيان در بهشت، و استقرار در آن، پيش مىآيد. پس با اين بيان اشكال تكرار كلمه" قضا" برطرف
لطفا منتظر باشید ...
