بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید صفحه‌ى 554 " وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ مِنْ فَوْقِها وَ بارَكَ فِيها وَ قَدَّرَ فِيها أَقْواتَها"، در آيات مورد بحث بيان مىكند، چون در اين آيات قرار دادن كوهها در زمين و بركت دادن به زمين و تقدير ارزاق را با خلقت زمين يك جا بيان كرده و سپس خلقت آسمان را با كلمه" ثم" به آن عطف كرده. پس ديگر نمىتوانيم اين كلمه را به معناى بعديت زمانى بگيريم. به عبارت سادهتر: در آيات مورد بحث كلمه" ثم" ظهور در اين دارد كه خلقت آسمانها بعد از زمين بوده و در آيات سوره" نازعات" كلمه" بعد ذلك" نيز ظهور دارد در اينكه خلقت زمين (كه گفتيم با دحو و گستردن آن يكى است)، بعد از خلقت آسمانها بوده، ولى ظهور جمله" بعد ذلك" روشنتر، و قويتر از ظهور كلمه" ثم" در بعديت است- و خدا داناتر است. " وَ هِيَ دُخانٌ"- اين جمله حال است از كلمه" سماء" و جمله چنين معنا مىدهد: خداى تعالى متوجه آسمان شد، تا آن را بيافريند، در حالى كه چيزى بود كه خدا نامش را دود گذاشت و آن مادهاى بود كه خدا به صورت آسمانش در آورد و آن را هفت آسمان كرد، بعد از آن كه از هم متمايز نبودند و همه يكى بودند. و به همين مناسبت در آيه مورد بحث آن را مفرد آورد و فرمود:" ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ" و نفرمود:" الى السماوات". [توضيح در مورد فرمان خداوند به آسمان و زمين (ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً) و تخيير آن دو بين آمدن به طوع يا كره] " فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً"- حرف" فاء" كه بر سر اين جمله آمده، آن را فرع ما قبل كرده- كه همان توجه خدا به سوى آسمان باشد- و چون بدون شك مورد و مقام آيه مورد تكوين است، در نتيجه اينكه به آسمان و زمين فرمان مىدهد كه" ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً- چه بخواهيد و چه نخواهيد بايد بياييد"، كلمه و فرمان تكوينى است، نه اينكه خداوند چنين سخنى گفته باشد، بلكه همان امر تكوينى است كه در هنگام ايجاد موجودى صادر مىكند و آيه" إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ" «1» از آن خبر مىدهد. و مجموع دو جمله" ائتيا" و جمله" أتينا" كه اولى فرمان خدا و دومى پاسخ زمين و آسمان است، صفت ايجاد و تكوين را ممثل مىكند، تا فهم مردم ساده آن را درك كند. و به طورى كه از كلام خداى تعالى استفاده مىشود، علم را براى تمامى موجودات قائل است، چيزى كه هست سخن گفتن خدا با هر چيزى به حسب حال آن چيز و مناسب با آن است، و بنا بر اين جمله مورد بحث كه يكى از مواردى را كه خدا با موجودات سخن گفته حكايت مىكند حقيقتى تحليلى خواهد بود. و ما در مباحث قبلى مقدارى در باره اين مطلب بحث كردهايم، و- ان شاء اللَّه تعالى- _______________ (1) سوره يس، آيه 82.
لطفا منتظر باشید ...
