بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید صفحه‌ى 585 جاى آن قرينها، قرينهاى ديگر از شيطانها برايشان قرار داد، تا ملازم آنان باشند، و اين را به عنوان مجازات در مقابل كفر و فسوقشان كرد. بعضى «1» از مفسرين گفتهاند: معناى آيه اين است كه ما به جاى آن قرينهاى صدق، كه مامور بودند با آنها همنشين باشند، و نشدند، قرينهاى بدى از جن و انس برايشان معين كرديم ولى شايد معنايى كه ما كرديم بهتر باشد. [معناى اينكه قرينهاى سوء براى مشركين" ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ" را زيبا جلوه دادند] " فَزَيَّنُوا لَهُمْ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ" يعنى آن قرينان سوء در نظر ايشان جلوه داد پيش رو و پشت سرشان را، و شايد مراد اين باشد كه هم لذتهاى مادى را كه داشتند در نظرشان جلوه داد، و هم آنها را كه آرزومند بودند داشته باشند، و در آينده بدست آورند. بعضى «2» از مفسرين گفتهاند: منظور از" ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ" گناهانى است كه در اثر زينت دادن آن قرينها مرتكب شدند، و منظور از" وَ ما خَلْفَهُمْ"، سنتهاى زشتى است كه در مردم و براى بعد از خود باب كردند، و ممكن است اين وجه را در وجه قبلى درج نمود. بعضى «3» ديگر گفتهاند: مراد از" ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ" زندگى دنياى ايشان است كه بدان اقبال نموده و آن را مقدم بر آخرت داشتند، و همه براى آن سعى و تلاش كردند. و مراد از" وَ ما خَلْفَهُمْ" امر آخرت است كه قرينان سوء ايشان را به انكار آن دعوت نموده گفتند: قيامتى و نشورى و حسابى و بهشتى و دوزخى در كار نيست. ولى اين وجه، وجه بعيدى است، براى اينكه انكار قيامت و حساب، زينت دادن زندگى آخرت نيست. " وَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ"- يعنى كلمه عذاب عليه ايشان ثابت و واجب شد، در حالى كه در امتهايى شبيه به خود بودند، امتهايى از جن و انس كه قبل از ايشان مىزيستند. و منظور از كلمه عذاب، آيه" وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ" «4» است، و نيز آيه" لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكَ وَ مِمَّنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ" «5» مىباشد و در آيه مورد بحث جمله" إِنَّهُمْ كانُوا خاسِرِينَ" تعليل واجب شدن كلمه عذاب، و يا تعليل همه مطالب قبل است. _______________ (1) مجمع البيان، ج 9، ص 10. (2) مجمع البيان، ج 9، ص 11. (3) روح المعانى، ج 24، ص 118. (4) و كسانى كه كافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، اهل آتش و در آن جاوداناند. سوره بقره، آيه 39. (5) بطور يقين جهنم را از تو و از هر كس كه پيرويت كند پر مىكنم. سوره ص، آيه 85.
لطفا منتظر باشید ...
