ترجمه تفسیر المیزان جلد 17

‌صفحه‌ى 611

احدى حق ندارد مرا از هيچ جهت از آن منع كند، و يا بر سر كارى از كارهايم از من حساب بكشد. و چون زبانحال انسان در چنين حالى اين است لذا دنبالش اضافه كرد:" وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً"، و من اصلا ايمانى به قيام قيامت كه روز حسابرسى است ندارم.

" وَ لَئِنْ رُجِعْتُ إِلى‏ رَبِّي إِنَّ لِي عِنْدَهُ لَلْحُسْنى‏"- يعنى و به فرض هم كه بازگشتى به سوى خدا داشته باشم، تازه نزد او مثوبتى حسنى و سرانجامى نيك خواهم داشت. و اين زبان حال هم ناشى از عقيده‏اى است كه انسان خودپسند در باره خود دارد، يعنى خود را داراى كرامت مى‏داند، و مستحق خير مى‏پندارد، گويا مى‏گويد: آنچه از خير كه بدستم آمده (اگر از ناحيه خودم بوده كه كسى حق حساب‏كشى از مرا ندارد)، و اگر از ناحيه خدا بوده، پس معلوم مى‏شود من نزد خدا كرامت و احترامى دارم، و همين خود دليل است بر اينكه اگر قيامتى هم باشد، و به سوى پروردگارم برگردم، نزد او نيز سرانجامى نيك خواهم داشت.

بنا بر اين، معناى آيه چنين مى‏شود: سوگند مى‏خورم بر اينكه اگر به انسان از ناحيه خود رحمتى بچشانيم، رحمتى كه از ناحيه ما است، و او نه مالك آن است و نه استحقاقش را دارد (براى اينكه من اين رحمت را بعد از ضرائى كه به او رسيده بود چشاندم، و او بايد بفهمد كه مالك و مستحق آن خير و رحمت نيست، زيرا اگر بود از اول مى‏بود، و ديگر لحظه‏اى پيش دچار ضراء نمى‏شد) مى‏گويد:" هذا لِي- اين خير از آن من است" بدين جهت كه حال و روز سابقش را فراموش كرده.

و در جمله" هذا لِي" اشاره به خود نعمت مى‏كند، نمى‏گويد اين رحمت از آن من است، چون اگر بگويد اين رحمت، در حقيقت اعتراف كرده به اينكه از ناحيه خداست، بلكه از روى تكبر و غرور مى‏گويد" اين از آن من است" و احدى حق ندارد مرا از هر كارى كه با آن مى‏كنم منع نمايد، و از من حساب بكشد، و من گمان نمى‏كنم قيامتى بپا شود،- و در آن به حساب اشخاص برسند- و سوگند مى‏خورم كه به فرض هم كه به سوى پروردگارم برگردم، و قيامت قيام كند، تازه نزد پروردگارم عاقبت خوبى دارم، چون من در درگاه او حرمتى دارم، به شهادت آن نعمت‏ها كه به من ارزانى داشت.

اين آيه شريفه نظير آيه" ما أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هذِهِ أَبَداً وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً وَ لَئِنْ رُدِدْتُ إِلى‏ رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْراً مِنْها مُنْقَلَباً" «1» است، كه راجع به داستان آن مردى است كه باغى بزرگ‏

_______________

(1) سوره كهف، آيه 35 و 36.