ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

و معناى آيه اين است كه: آيا ذكر را كه همان كتابى است كه عربى و خواندنيش‏
كرديم تا تعقلش كنيد، از شما برگردانيم به خاطر اينكه شما مردمى اسرافگريد؟

و يا معنايش اين است كه: آيا قرآن را از شما به سويى ديگر برگردانيم به خاطر اينكه شما اسرافگريد؟

يعنى ما بصرف اسرافگرى شما اين كار را نمى‏كنيم.

" وَ كَمْ أَرْسَلْنا مِنْ نَبِيٍّ فِي الْأَوَّلِينَ وَ ما يَأْتِيهِمْ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ"

كلمه" كم" براى تكثير است، يعنى" و چه بسا" و منظور از كلمه" اولون" امت‏هاى گذشته است. و جمله" وَ ما يَأْتِيهِمْ ..." حال است، و عامل آن جمله" أَرْسَلْنا" است.
اين دو آيه و آيه بعد آن در مقام تعليل آيه قبل است، مى‏فهماند كه چرا ذكر را از ايشان برنگردانيد، و چرا از نازل كردن قرآن صرفنظر نكرد. به اين بيان كه صرف اينكه شما مردمى اسرافگر و متجاوز هستيد ما را از اجراى سنت الهى‏مان كه همان سنت هدايت از طريق وحى است باز نمى‏دارد، چون اعراض شما براى ما تازگى ندارد، چه بسيار پيامبرانى در امت‏هاى گذشته فرستاديم، در حالى كه هيچ پيامبرى برايشان نيامد مگر آنكه او را استهزاء كردند، و كار بدين جا منجر شد كه آنها را هلاك كرديم، با اينكه خيلى نيرومندتر از شما بودند. آرى آنها را هلاك كرديم، نه اينكه از كار خود دست برداريم.

پس همانطور كه عاقبت اسراف و استهزاء آنان هلاكت خود آنان بود، نه دست بردارى ما از سنت خود، همچنين عاقبت اسرافگرى شما هم هلاكت شما است.
پس در حقيقت اين آيات سه‏گانه وعده‏اى به رسول خدا و تهديدى به قوم آن جناب است.

" فَأَهْلَكْنا أَشَدَّ مِنْهُمْ بَطْشاً وَ مَضى‏ مَثَلُ الْأَوَّلِينَ"

راغب مى‏گويد: كلمه" بطش" به معناى اين است كه چيزى را با صولت بگيرى «1».

و در آيه مورد بحث التفاتى از خطاب در آيه قبل" أَ فَنَضْرِبُ عَنْكُمُ"، به غيبت" منهم" به كار رفته. و گويا وجه اين التفات اين باشد كه چون ديده مردم اسرافگر از تهديد" فاهلكنا" عبرت نمى‏گيرند، روى سخن را كه تا كنون با خود اسرافگران بود از آنان برگردانيده و متوجه رسول خود كرده، تا هم تعريضى به آنها كرده باشد و هم زمينه را براى جمله" وَ مَضى‏ مَثَلُ الْأَوَّلِينَ" فراهم نموده باشد. مؤيد آن جمله" وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ" است كه خطاب را متوجه رسول خود كرده.
و در نتيجه معناى آيه چنين مى‏شود: ما اقوامى نيرومندتر از ايشان را هلاك كرديم. و داستان آن گذشتگان در سوره‏هايى كه قبل از اين سوره نازل شد گذشت كه چگونه كيفر استهزاى خود را ديدند.

(1) مفردات راغب، ماده" بطش".