مقصود از اينكه" عيسى علم به قيامت است" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

آيه شريفه مى‏خواهد اين استبعاد را برطرف ساخته، بفرمايد كه خداى تعالى مى‏تواند انسان را آن چنان تزكيه كند و باطنش را از لوث گناهان پاك سازد كه باطنش باطن ملائكه گردد و ظاهرش ظاهر انسان باشد و با ساير انسانها روى زمين زندگى كند. خودش از انسانى ديگر متولد شود، و انسانى ديگر از او متولد گردد، و آنچه از ملائكه به ظهور مى‏رسد از او نيز ظهور يابد.

و اين كار انقلاب ماهيت نيست كه بگويى فى نفسه امرى است محال و قابل آن نيست كه از خدا سر بزند، بلكه نوعى تكامل وجودى است، كه خداى تعالى انسانى را از حدى از كمال بيرون آورده، به حدى بالاتر از آن مى‏برد، كه امكان و ثبوتش در جاى خود ثابت و مسلم شده است.

و بنابراين كلمه" من" در" منكم" به معناى بعضى از شما است، و جمله" يخلفون" به معناى اين است كه بعضى بعضى ديگر را جانشين خود سازد .

(همانطور كه گفتيم در عين اينكه كار ملائكه را مى‏كنند، خود خليفه و فرزند ديگرى باشند، و فرزندانى از ايشان خليفه و جانشين ايشان شوند).

و در مجمع البيان گفته كلمه" من" در" منكم" معناى بدليت را افاده مى‏كند، همانطور كه در شعر شاعر به اين معنا آمده، مى‏گويد:

و معناى" يخلفون" اين است كه جانشين بنى آدم باشند، و معناى آيه اين است كه:

اگر ما بخواهيم مى‏توانيم همه شما انسانها را هلاك كنيم، و بدل از شما ملائكه را در زمين سكونت دهيم تا زمين را آباد و خدا را عبادت كنند «2».

ليكن اين تفسير آن طور كه بايد و شايد با نظم آيه سازگار نيست.

مقصود از اينكه" عيسى علم به قيامت است"

" وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ"

ضمير در" انه" به عيسى (ع) برمى‏گردد، و مراد از اينكه مى‏فرمايد" عيسى علم به قيامت است" اين است كه وسيله علم به قيامت است. و معناى آيه اين است عيسى وسيله‏اى است كه با آن مى‏توان به قيامت علم يافت، براى اينكه هم خودش بدون پدر خلق شده، و هم اينكه مرده را زنده مى‏كند، پس براى خدا كارى ندارد كه قيامت را بپا كند،و موجودات مرده را زنده كند، پس ديگر در مساله معاد شك نكنيد، و به هيچ وجه ترديد نداشته باشيد.

(1) يعنى: اى كاش براى ما بود به جاى آب زمزم و بدل از آن شربتى خنك كه شبى بر قله كوهى مانده باشد، و نسيم كوه خنكش كرده باشد.

(2) مجمع البيان، ج 9، ص 53.