ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

" هذا عَذابٌ أَلِيمٌ رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ"

اين جمله حكايت گفتار مردمى است كه دچار عذاب دخان شدند، و معنايش اين است كه در آن روز كه آسمان دودى آشكارا مى‏آورد، مردم مى‏گويند: پروردگارا اين عذاب را از ما بردار كه ايمان خواهيم آورد. و در اين گفتار خود، هم به ربوبيت خدا اعتراف مى‏كنند و هم اظهار ايمان مى‏كنند كه ما به اين دعوت حقت ايمان مى‏آوريم.

" أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرى‏ وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ"

يعنى از كجا مى‏توانند متذكر شوند، و به حق اعتراف كنند، در حالى كه اين حق را رسولى آشكارا آورد، و مع ذلك به آن ايمان نمى‏آورند، رسولى كه رسالتش بسيار روشن بود و جاى هيچ شكى در آن نبود. و خلاصه اين آيه شريفه به رسول خدا (ص) اعلام مى‏دارد كه اينان در وعده‏اى كه مى‏دهند راست نمى‏گويند." ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ" كلمه" تولوا" جمع ماضى از مصدر" تولى" است، كه به معناى پشت كردن و اعراض است. و ضمير در" عنه" به رسول خدا (ص) برمى‏گردد. و جمله" معلم مجنون" دو خبر است براى مبتدايى كه حذف شده، و تقديرش" هو معلم و مجنون" است. و معنايش اين است كه: سپس از رسول اعراض كرده گفتند: او" معلم" است، يعنى ديگران يادش داده‏اند" و مجنون" است يعنى جن او را آسيب زده. پس هم به آن جناب تهمت زدند كه ديگران يادش داده‏اند، و او به دروغ سخنان خود را به خدا نسبت مى‏دهد، هم چنان كه در آيه" وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّما يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ" «1» نيز اين تهمت را نقل كرده، و هم اينكه تهمت زدند كه جن به عقل او آسيب رسانده و در نتيجه عقلش اختلال يافته.

" إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عائِدُونَ"

يعنى ما عذاب را براى مدتى برمى‏داريم و ليكن شما ايمان نخواهيد آورد، و دوباره به كفر خود برمى‏گرديد و تكذيب خود را از سر مى‏گيريد. البته اين در صورتى است كه قول اول در تفسير آيه" يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ" را اختيار كنيم كه مى‏گفت منظور از" دخان"، عذاب مشركين در روز فتح مكه است، و اين آيه مانند جمله" أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرى‏ ..."
صدق گفتار و وعده مشركين را رد مى‏كند، و اين رد را تاكيد مى‏نمايد.

(1) ما مى‏دانيم كه كفار مى‏گويند انسانى او را درس مى‏دهد. سوره نحل، آيه 103.