ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

" مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ وَ لا يُغْنِي عَنْهُمْ ما كَسَبُوا شَيْئاً وَ لا مَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِياءَ" به خاطر اينكه مشتغل به دنيا شدند، و از حق اعراض نموده توجهى به آثار سوء اعمال خود نكردند، جهنم را پشت سر آنان قرار داد، و فرمود: در پشت سر جهنمى دارند. با اينكه جهنم در پيش رو و آينده آنان قرار دارد، و دارند بطرف آن مى‏روند.

بعضى از مفسرين «1» گفته‏اند: كلمه" ورائهم" به معناى" قدامهم- پيش رويشان" است، از آن جمله مرحوم طبرسى در مجمع البيان گفته: كلمه" وراء" هم به معناى پشت سر است، و هم پيش رو. هر چيزى از تو گم شود وراى تو قرار مى‏گيرد، چه اينكه پشت سرت باشد، و چه پيش رويت «2». و تعبير به" مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ" مى‏فهماند كه اين قضاء رانده شده حتمى است.

و مراد از آنچه كسب كرده‏اند در جمله" وَ لا يُغْنِي عَنْهُمْ ما كَسَبُوا شَيْئاً" اموال و هر چيز ديگرى است كه در دنيا به دست آورده‏اند. و كلمه" شيئا" از آنجا كه نكره آمده تحقير را افاده مى‏كند، و چنين معنا مى‏دهد كه در روز حساب آنچه از مال و جاه و ياوران كه در دنيا كسب كرده بودند، حتى به قدر پشيزى به دردشان نمى‏خورد.

و كلمه" ما" در جمله" وَ لا مَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِياءَ" مصدريه است، و مراد از اولياء همان ارباب اصنام است، كه مشركين آنها را براى خود ارباب پنداشته، و معتقد بودند كه در درگاه خدا ايشان را شفاعت مى‏كند. ممكن هم هست مراد از آنها همان بت‏ها باشند.

و جمله" وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ" تاكيد همان وعيد و تهديدى است كه در جمله" وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ"، و هم در جمله" فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلِيمٍ"، و بار سوم در جمله" أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ"، و بار چهارم در جمله" مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ"، و بار پنجم در جمله" وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ" داده بود، كه در خلال اين پنج جمله فهمانده بود كه عذابشان هم اليم است، و هم مهين، و هم عظيم.

" هذا هُدىً وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِيمٌ"

(1) روح المعانى، ج 25، ص 144.

(2) مجمع البيان، ج 9، ص 73.