بیشترتوضیحاتافزودن یادداشت جدید
صاحب كشاف سپس بر گفته خود استدلال كرده به آيه شريفه" وَ لَوْ شِئْنا لَآتَيْنا كُلَّ نَفْسٍ هُداها" «1» و به آيه" وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً" «2» و دليل بر اينكه معناى آيه اجبار كردن مردم بر ايمان است، جمله" أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ" مىباشد. «3»ولى گفتار زمخشرى و استدلالش درست نيست، براى اينكه همانطور كه ملاحظه فرموديد آيات شريفه در مقام تعريف وحى از حيث نتيجه و آثار آن است، و اينكه علت احتياج مردم به وحى اين است كه مردم در قيامت دو دسته مىشوند، و جمله" وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً" در اين صدد است كه بفرمايد خدا مجبور و ملزم نيست كه مردم را داخل در رحمت خود كند بلكه مىتواند اين كار را نكند. و براى رساندن اين معنا كافى است كه مردم را دسته دسته نكند، بلكه همه را يك امت بسازد، حال يا همه جهنمى و يا همه بهشتى. و اما اينكه همه را مؤمن بسازد، اين ديگر مقتضاى سياق نيست.و اما استدلالى كه به آن دو آيه كرد، آن نيز درست نيست، براى اينكه سياق آن دو آيه غير سياق آيه مورد بحث است. منظور از آن دو آيه گفتگو در باره ايمان اجبارى نيست، و ما در اين كتاب در تفسير آن دو آيه همين معنا را مطرح نموديم.بعضى ديگر از مفسرين «4» گفتهاند: مناسبتر به سياق آن است كه بگوييم منظور از امت واحده كردن مردم، اين است كه همه را كافر كند، هم چنان كه در آيه" كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ" «5» منظور از امت واحده اين است كه مردم همه بى دين بودند، بعدا خدا انبياء را برگزيد و به سوى دين دعوتشان كرد.پس معناى آيه مورد بحث اين مىشود كه اگر خدا مىخواست مردم را يك امت قرار مىداد تا همه كافر باشند يعنى انبيايى به سوى ايشان گسيل نمىداشت تا انذارشان كنند، و هم چنان بر كفر خود باقى مىماندند،" وَ لكِنْ يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ" يعنى و ليكن چون خدايى است رحيم، و رحمتش اقتضاء دارد كه اشخاص قابل رحمت را داخل در رحمت خود كند، لذا پيغمبرانى به سوى همگى آنان گسيل داشت تا انذارشان كنند، در نتيجه آنهايى كه از دعوت انبياء متاثر مىشوند بشوند، و خدا در دنيا موفق به ايمانشان و اطاعتشان بفرمايد، تا در آخرت داخل رحمتشان كند، و دستهاى ديگر كه از دعوت انبياء متاثر نمىشوند، يعنى ستمكاران، در دنيا كافر بمانند، و در آخرت به سوى دوزخ رهسپار شوند، بدون اينكه ولى و ناصرى داشته باشند.(1) و اگر مىخواستيم به هر كسى هدايتش را مىداديم. سوره الم سجده، آيه 13.(2) و اگر پروردگار تو مىخواست تمامى افراد روى زمين همه و همه ايمان مىآوردند. سوره يونس، آيه 99.(3) تفسير كشاف، ج 4، ص 211.(4) روح المعانى، ج 25، ص 15.(5) مردم يك امت بودند، بعدا خدا انبياء را مبعوث كرد. سوره بقره، آيه 213.
لطفا منتظر باشید ...
