ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

در نتيجه برگشت معناى آيه به اين مى‏شود كه بگوييم:" و خدا آسمانها و زمين را به حق و عدالت بيافريد" در نتيجه به حق بودن خلقت اقتضاء مى‏كند كه در ما وراى اين عالم، و بيرون از آن، عالمى ديگر باشد كه در آن عالم، موجودات جاودانه شوند. و به عدل بودن خلقت هم اين اقتضاء را دارد كه به هر نفسى آن جزايى كه استحقاق دارد داده شود، به نيكوكار جزايى نيكو، و به بدكار جزايى بد داده شود، و چون اين عالم گنجايش آن جزاء را ندارد، قهرا بايد جزاى مذكور در نشاه‏اى ديگر باشد.

و با اين بيان مى‏توان گفت: آيه شريفه دو حجت بر معاد اقامه نموده: يكى حجتى است كه جمله" وَ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ" بدان اشاره مى‏كند كه حجتى است از طريق حق. و دومى حجتى است كه جمله" و لتجزى" از آن خبر مى‏دهد. حجتى كه از طريق عدالت اقامه شده است.

پس برگشت اين دو حجت به همان دو حجتى است كه آيه شريفه" وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلًا ذلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ" «1» متضمن آن است.

و آيه شريفه مورد بحث با حجتى كه در بردارد، پندار كفار را كه مى‏پندارند مرگ نيكوكار و بدكار يك جور است باطل مى‏كند، چون داستان مجازات در قيامت، و ثواب دادن در مقابل اطاعت، و عقاب در برابر معصيت، اين يكسان بودن مرگ مطيع و عاصى را نفى مى‏كند. و لازمه يكسان نبودن آن اين است كه پس پندار ديگرشان كه خيال مى‏كردند زندگى اين دو طايفه مثل هم است نيز باطل باشد، براى اينكه وقتى ثابت شد كه در قيامت جزايى در كار است، قهرا بايد در دنيا خدا را اطاعت كنند، و اين محسن و نيكوكار است كه به خاطر داشتن بصيرت در زندگى مى‏تواند آنچه را كه وظيفه است انجام دهد، و در نتيجه توشه آخرت خود را برگيرد. و اما مسى‏ء و بدكار بخاطر كورى و ضلالتش نمى‏تواند اين راه را پيدا نموده، و آنچه فردا به دردش مى‏خورد انجام دهد، پس محسن و مسى‏ء در دنيا هم مثل هم نيستند.

(1) ما آسمان و زمين و آنچه را بين آن دو است به باطل خلق نكرديم، اين پندار غلط كسانى است كه كافر شدند، پس واى بحال كفار از آتش، آيا (هيچ عاقلى احتمال مى‏دهد كه) ما مفسدين در زمين و آنان را كه ايمان آورده و عمل صالح كرده‏اند، يكسان قرار دهيم، و يا متقيان را چون فجار قرار دهيم؟ سوره ص، آيه 28.