ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

كلمه" قدر" در مقابل كلمه" بسط" است. اولى به معناى تنگ گرفتن رزق و دومى به معناى وسعت دادن به آن است، در جمله سابق هم كه مى‏فرمود:" يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ" به همين معنا است. و كلمه" قدر"- به فتح قاف و دال، و هم به سكون دال- به معناى كميت و حجم هر چيز است، و در جمله مورد بحث كه مى‏فرمايد:" وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ" به اين معنا است. مى‏فرمايد خداى تعالى هر چه را بخواهد با كميت و حجم نازل مى‏كند. و به معناى كميت و حجم معين هم مى‏آيد، مانند آيه" فَقَدَرْنا فَنِعْمَ الْقادِرُونَ" «1».

كلمه" بغى" به معناى ظلم است. و كلمه" بعباده" از باب به كار بردن ظاهر در جاى ضمير است، چون مى‏توانست بفرمايد" انه بهم خبير بصير" به خاطر اينكه در اول آيه كلمه" عباده" ذكر شده بود. و نكته‏اى كه دوباره آن را ذكر كرد و به ضمير آن اكتفاء نفرمود، اين است كه خواست به بيان خبير و بصير بودنش به حال بندگان اشاره كند، و بفرمايد بدين جهت خبير و بصير به آنان است كه مخلوق او و هيئتشان قائم به او است، و ديگر معقول نيست كه محجوب از او بوده و برايش مجهول و ناشناخته باشند، و همچنين كلمه" لعباده" خالى از اين اشاره نيست كه چرا خداى تعالى رزق بندگان خود را مى‏دهد، چون بندگان اويند، و رزق بندگان به عهده مولايشان است.

و معناى آيه شريفه اين است كه: اگر خداى تعالى رزق همه بندگان خود را وسعت بدهد و همه سير شوند، شروع مى‏كنند به ظلم كردن در زمين، چون طبيعت مال اين است كه وقتى زياد شد طغيان و استكبار مى‏آورد، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:" إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‏ أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‏" «2».

و به همين جهت خداى تعالى رزق را به اندازه نازل مى‏كند، و به هر كس به مقدارى معين روزى مى‏دهد، چون او به حال بندگان خود خبير و بصير است، مى‏داند كه هر يك از بندگانش استحقاق چه مقدار از رزق دارد، و چه مقدار از غنى و فقر مفيد به حال او است، همان را به او مى‏دهد.

(1) ما به هر چيز اندازه معين داديم، پس در اندازه دهى هم بهترين اندازه دهندگانيم. سوره مرسلات، آيه 23.

(2) انسان وقتى بى‏نياز شود طغيان مى‏كند. سوره علق، آيه 7.