ترجمه تفسیر المیزان جلد 18

در اين آيه از داستان روزى رساندن، به مساله توحيد و آيات و ادله آن منتقل شده، چون مختصر مناسبتى در بين بوده، و در آخر آيه دو اسم از اسماى حسناى خداى تعالى را آورده، و او را در برابر فعل جميلش به" ولى" و" حميد" ستوده، و در آيه بعد هم تا چند آيه همين مساله توحيد را دنبال كرده است.

" وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ ..."

كلمه" بث" به معناى منتشر كردن است، مى‏گويند:" بث الريح التراب- باد خاك را متفرق كرد"، و كلمه" دابة" به معناى هر جنبده‏اى است كه روى زمين حركت كند. پس اين كلمه شامل تمامى حيوانات يعنى جانداران مى‏شود. و معناى آيه روشن است.
و از ظاهر آن برمى‏آيد كه در آسمانها نيز جنبندگانى هست، و اينكه بعضى «1» جنبندگان آسمان را به ملائكه تفسير كرده‏اند، صحيح نيست، زيرا اولا آيه شريفه مطلق است، و نمى‏شود بدون دليل آن را مقيد به يك نوع جاندار كرد، و ثانيا اصولا اطلاق كلمه" دابة" بر فرشتگان معهود نيست.

" وَ هُوَ عَلى‏ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ"- اين جمله اشاره است به حشر جنبندگانى كه در زمين منتشر كرده. و اگر فرمود:" على جمعهم" و نفرمود:" على حشرهم" بدين جهت است كه خواست اين جمع در مقابل آن بث و پراكنده كردن قرار گيرد. و در اينكه ضمير اولى العقل را به كار برد و فرمود" على جمعهم"، و نفرمود" جمعها" هيچ دلالتى نيست بر اينكه جانداران آسمان همه مانند انسان داراى عقلند، چون همين مقدار كافى است كه براى خود شعورى داشته باشند، و به حكم آيه" وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ" «2» همه جانداران داراى شعورى مخصوص به خود هستند.

(1) روح المعانى، ج 25، ص 39.

(2) هيچ جنبنده‏اى در زمين، و پرنده‏اى كه با دو بال خود پرواز مى‏كند، نيست، مگر اينكه آنها نيز مانند شما امت‏هايى هستند، ما در اين كتاب از هيچ چيز فروگذار نكرديم، و سپس همه آنها به سوى پروردگارشان محشور مى‏شوند. سوره انعام، آيه 38.