تعلیم و تربیت در نهج البلاغه نسخه متنی

در مباحث گذشته در بحث فطرت گفتيم: انسان ذاتا گرايش به توحيد وخداشناسى دارد، اما در عين حال فرق انسان با فرشته در اين است كه انسان مختاراست و مى تواند انتخاب كند:

انا هديناه السبيل اما شاكرا واما كفورا; (6)

ما به حقيقت راه حق و باطل را به انسان نموديم، خواه هدايت پذيرد و شكر نعمت گويد ياكفران نمايد.

همان گونه كه در زمين خالى اگر بذرى افشانده شود، آن را پرورش داده و به ثمرمى رساند، قلب جوان نيز چنين است; يعنى خالى از هرگونه ملكه اى اعم از ملكات فاضله يا رذيله. اگر ملكات فاضله و عقايد صحيحه در آن جاى گرفت، پرورش يافته و ثمر خواهد داد و ديگر جايى براى صفات رذيله و عقايد باطل نمى ماند. در قلبى هم كه زنگار گرفت و از رذايل اخلاقى و افكار باطل پر شد، جايى براى فضايل اخلاقى و اعتقادات صحيح نمى ماند، مگر اين كه ابتدا آن زنگار را پاك نموده، قلب راجلا دهند.

امام سجادعليه السلام در دعا مى فرمايند:

الهي اليك اشكو قلبا قاسيا مع الوسواس متقلبا وبالرين والطبع متلبسا; (7)

بارالها! به درگاهت شكايت مى كنم از دل سنگى كه با وسوسه بى ثبات شده و به زنگار و تيرگى آلوده گشته.

پذيرش پند و اندرز و نصيحت در جوان بيشتر است، زيرا صفا و پاكى قلب اوبيش از افراد كهنسال است كه با ارتكاب معاصى قساوت قلب پيدا كرده اند. گاهى قساوت قلب به حدى مى رسد كه از سنگ سخت تر مى گردد و به كلى از پذيرش حق سرباز مى زند:

ثم قست قلوبكم من بعد ذلك فهي كالحجارة او اشد قسوة وان من الحجارة لما يتفجر منه الانهار و ان منها لما يشقق فيخرج منه الماء وان منها لما يهبط من خشية الله وما الله بغافل عما تعملون; (8)

پس با اين همه، سخت دل شديد، دل هاتان چون سنگ يا سخت تر از آن شد، چه آن كه پاره اى ازسنگ هاست كه نهرهاى آب از آن بجوشد و برخى ديگر از سنگ ها بشكافد و آب از آن بيرون آيد وپاره اى ديگر از ترس خدا فرود آيند، و اى سنگدلان بترسيد كه خدا غافل از كردار شما نيست.

قلب انسان همچون ظرفى است كه اگر چيز آلوده در آن ريخته شود، سپس چيزهاى پاك را هم در آن بريزند آلوده مى گردد; لذا بايد اول آن را پاك نموده وجلا دهند، و بهتر است از اول از ريختن مواد آلوده در آن خوددارى شود و با چيزهاى پاك آن را پر نمود تا جايى براى ناپاكى ها در آن نماند.

امام صادق عليه السلام مى فرمايند:

بادروا احداثكم بالحديث قبل ان تسبقكم اليهم المرجئة; (9)

قبل از آن كه مرجئه به سراغ فرزندانتان بيايند، به آنها احاديث اهل بيت را ياد دهيد.

از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده كه فرمودند:

علموا صبيانكم من علمنا ماينفعهم الله به لا تغلب عليهم المرجئة; (10)

به فرزندانتان آن مقدار از علوم ما كه براى آنها نافع است و جلو هجوم مرجئه را مى گيردآموزش دهيد.