معاد نسخه متنی

 است شايد شكلش فرق كند به نام مسأله " ماده و قوه " ( 1 ) . گفته اند اجسام و اجرامي كه ما در عالم مي بينيم ، در جسميت و جرميت و در بسياري چيزها با همديگر مشترك هستند ، اينها همه اجسام هستند : آب يك جسم است ، آتش هم يك جسم و جرم است ، هوا هم يك جسم و جرم است . اينها در جسم بودن و در ماده بودن مانند يكديگر هستند ، پس چرا در خواص با يكديگر اختلاف دارند ؟ منشأ اختلاف خاصيت چيست ؟ آمدند مركبات را تجزيه كردند ، بالاخره به عقيده خودشان به يك اشيائي رسيدند

 كه آنها را ديگر بسيط دانستند ، مخصوصا بحثها را روي بسائط بردند . اگر چه آن بسائط قديم را امروز بسيط و عنصر نمي دانند ولي در اصل فرضيه فلسفي فرق نمي كند ، علم امروز هم بالاخره مركبات را منتهي به بسائط مي داند . علم فرق كرده ، فلسفه در اين جهت فرق نكرده ، فلسفه مي گويد مركبات بايد منتهي شود

 به بسائط ، علم هم مي گويد مركبات بايد منتهي شود به بسائط . علم مركبات را منتهي مي كرد به بسائط علم قديم ، خيال مي كرد آن بسائط آب و خاك و هوا و آتش است . بعد معلوم شد كه نه ، بسياري از اينها اصلا خودشان مركبند و بسائط و عناصر چيز ديگري هستند .

 مي رفتند سراغ عناصر ، مي گفتند مركبات را با عناصر مي شود توجيه كرد اگر چه توجيه آنها هم توجيه كاملي نيست مي گوييم كه چند عنصر وقتي با يكديگر تركيب مي شوند چون هر كدام خاصيت جداگانه اي دارند ، اين روي آن اثر مي گذارد ، آن روي اين اثر مي گذارد ، اين چيزي از اثر خودش را به آن مي دهد و آن چيزي از اثر خودش را به اين مي دهد ، وقتي اثرهايشان را به همديگر دادند ، بعد يك خاصيت متوسط پيدا مي شود ، مزاج ( يعني يك خاصيتي كه متوسط است ،
 يعني حد وسط ميان خاصيتهاي مختلف ) در اين مجموع پيدا مي شود . آيا به همين [ صورت ] مي شود وجود يك مركب را توجيه كرد يا نه ؟ يك عده مي گفتند بله ، يك عده مي گفتند نه . عده اي كه مي گفتند نه ، مي گفتند تازه وقتي مزاج پيدا شود ، بايد يك قوه جديد در اينجا به وجود آيد

 ، به اصطلاح يك صورت نوعيه جديد بايد به وجود آيد تا مركب شود و الا صرف اينكه بگوييم عناصر در يكديگر اثر گذاشته اند ، براي توجيه مركب كافي نيست . حالا اينها چون در بحث ما خيلي تأثير ندارد ، من زياد بحث نمي كنم . بالاخره مي رفتند سراغ عناصر كه خود عناصر

. 1 البته اينجا قوه به مفهوم فلسفي عرض مي كنم ، يعني مبدأ حركت و مبدأ اثر كه با اصطلاح علماي فيزيك قدري فرق مي كند .