دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ جلد 4

عاص و وليد بن عقبه، از
بيعت با على عليه السلام تن زده‏اند. ¹ درباره روى برگرداندن اينان از بيعت با امام، دو نظر وجود دارد: يكى
اين‏كه آنان واقعاً با بيعت با امام، مخالف بودند و بيعت نكردند. نظر دوم اين‏كه
آنان با اصل بيعت، مخالف نبودند و آنچه در متون درباره روى برگرداندن آنان
از بيعت با امام آمده، به معناى همراهى نكردن آنان با على عليه السلام در جنگ‏هاى
داخلى است.

حاكم نيشابورى، پس از ذكر اخبارى كه درباره بيعت مردم با امام آمده،
مى‏گويد:

أمّا قَولُ مَن‏زَعَمَ أَنَّ عَبدَاللّه‏ِ بنَ‏عُمَرَ وأبامَسعودٍ الأَنصارِيَّ وسَعدَ بنَ أبي وَقّاصٍ وأبا
موسَى الأَشعَرِيَّ ومُحَمَّدَ بنَ مُسلِمَةَ الأَنصارِيَّ و اُسامَةَ بنَ زَيدٍ، قَعَدوا عَن بَيعَتِهِ؛ فَإِنَّ
هذا قَولُ مَن يَجحَدُ حَقيقَةَ تِلكَ الأَحوالِ.

سخن كسانى كه گمان مى‏برند كه عبداللّه‏ بن عمر ، ابو مسعود انصارى ، سعد بن ابى
وقّاص، ابو موسى اشعرى، محمّد بن مسلمه انصارى و اسامة بن زيد، از بيعت با على عليه السلام
سر باز زدند، در حقيقتْ ناديده انگاشتن واقعيت‏هاست.

و در ادامه، توضيح مى‏دهد كه آنان با امامْ بيعت كردند؛ امّا به دلايلى از همراهى
با او در جنگ، خوددارى نمودند و خوددارى آنان از شركت در جنگ، موجب
شد كه برخى تصوّر كنند كه آنان با اين بيعت، مخالف بوده‏اند. ²
ابن ابى الحديد معتزلى نيز همين نظر را پذيرفته و در شرح نهج البلاغة، آن را به
معتزله نسبت داده است. ³
با تأمّل در اسناد اين باب، روشن مى‏شود كه اكثر كسانى كه به عنوان متخلّف از
بيعت با امام شناخته شده‏اند، با امام عليه السلام بيعت كرده بودند؛ امّا بيعت شمارى از
آنان، مانند: عبداللّه‏ بن عمر و سعد بن ابى وقّاص، به معناى وفادارى به رهبرىِ
امام نبود؛

1 -  الإرشاد: 1/243، تاريخ دمشق: 42/437، شرح نهج‏البلاغة:
4/9.

2 -  المستدرك على
الصحيحين: 3/124/127.

3 -  شرح نهج البلاغة: 4 / 9 ـ 10.