كعبه، جلوه عرش خدا در زمين - عرفان حج نسخه متنی

كعبه، جلوه عرش خدا در زمين

خداوند متعال براى اين كه انسان را فرشتهخو كند و آثار فرشتگان را در انسان ظاهر نمايد، همانطورى كه دستور روزه گرفتن مىدهد تا از لذائذ طبيعى پرهيز شود و انسانها همانند فرشتگان، از خوردن و نوشيدن و ديگر كارهاى حيوانى برحَذَر باشند، همچنين به انسان دستور طواف حريم كعبهاى را مىدهد كه معادل بيت معمور در عرش خداوند است. چون فرشتگان اطراف عرش اله، به ياد حق سرگرم طواف هستند و به نام حق تسبيح مىكنند و براى ديگران از خداوند متعال طلب آمرزش مىكنند،

براى انسان نيز در زمين، كعبه را بنا ساخت تا انسانِ وارسته دور آن طواف كند. به نام حق زمزمه كند و براى ديگران از خدا آمرزش بخواهد. كعبه، و حدود آن، حرم، مشاعر، محدوده حرم و شعائر آن هر يك به نوبه خود، نشانهاى است از نشانههاى الهى كه در تأمين اين منظور والا، نقش مؤثرى دارند.

در روايات، كعبه را تنزّل عرش مىدانند و محاذى بيت معمور وعرش خدا و طواف اطراف كعبه را، همانند طواف فرشتگان در اطراف عرش اله مىدانند كه آن عرش به صورت بيت معمور تنزل كرده و بيت معمور هم به صورت كعبه در عالم طبيعت جلوه كرده است.

اين كه در روايات آمده است كعبه محاذى بيت معمور است و بيت معمور محاذى عرش يعنى اگر كسى آنگونه كه شايسته طواف است، دور كعبه طواف كند به بيت معمور صعود مىكند و اگر به آن حدّ صعود كرد ووظائف آن مرحله را ايفا نمود، به مقام عرش اله مىرسد (قلب المؤمن عرش الرحمن).

كعبه، خانه آزاد

براى اين كه صفت ممتاز آزادى و آزادگى كه از آنِ فرشتگان است (چون فرشتگان از رذائل اخلاقى آزاد هستند) در انسان ظهور كند، خداوند متعال هم اين خانه را خانه آزادى معرفى كرد تا مردم در اطراف اين خانه آزاد طواف كنند و معناى طواف اطراف خانه آزاد، آزاد شدن وآزادگى آموختن است.

قرآن در دو جا از كعبه به عنوان «بيت عتيق» نام مىبرد:

* «وليطَّوّفوا بالبيت العتيق.»

* * «ثمّ محلّها الى البيت العتيق»

«عتيق» يعنى آزاد و «عتق» يعنى آزادى. اين خانه آزاد است، نظير ديگر مساجد نيست كه گاهى ملكِ كسى باشد و گاهى مسجد ساخته شود. خانهاى است كه ابداً ملك كسى نشده و مالكى جز خدا نداشته و ندارد. خانهاى است كه از رقّيّت، مالكيت و ملكيت غير خدا آزاد است. شما اطراف خانه آزاد طواف كنيد تا درس آزادگى بياموزيد. ملكِ احدى نشويد. مملوك كسى نگرديد و زمام شما به دست غير خدا نباشد.

كعبه بيتى است كه «ليملكهُ أحد ولم يملكه أحد.»⁽⁴⁾ طواف اطراف اين خانه انسان را آزاد مىكند كه ملك كسى نشود و بنده كسى نگردد. نه ملكِ مالكِ درون شود نه ملكِ مالكِ بيرون. انسانِ آزمند و طمعورز، ملكِ آزِ درونى خود است «الطمع وثاق أكيد.» انسانى كه گرفتار طمع است، بنده ديو و اهرمن درونى است.

على، امير مؤمنان ـ ع ـ فرمود: «عبد الشهوة أذلّ من عبد الرق»⁽⁵⁾ «بنده شهوت ذليلتر از بنده زرخريد است» بنده زرخريد عزيز است و انسانِ تابع شهوت ذليل. طواف اطراف كعبه، انسان را از شهوت و غضب آزاد مىكند. انسان آزاد شده از بندِ شهوت و رها شده از قيد غضب فرشته است.

حج بهترين آيين فرشته شدن است. اگر كسى خانه پاك را زيارت كرد و پاك نشد، بدا به حالش. اگر انسانى اطراف خانه آزاد طواف كرد و به سمت بيت عتيق احرام بست و عتق و آزادى فراهم نكرد، بدا به حالش. اين كه امام صادق ـ سلامالله عليه ـ فرمود: «النظر الى الكعبة عبادة»⁽⁷⁾ براى آن است كه كعبه نمودى از عرش خداوند و مظهر طهارت است. اين خانه مجلاى عتق و آزادى از بندگى غير خدا است. نگاه به معدن طهارت، عبادت است. نگاه به مجلاى آزادگى عبادت است. نگاه به نمونه عرش خدا عبادت است.

خانه پاك، براى پاكان

اين خانه، خانه طهارت است و طوافِ آن، طواف حريم طهارت. نتيجه طواف كعبه طاهر شدن است، همانند قرآن كه كتاب طاهر، مطهّر وتنزيه من ربّ العالمين است و فهميدن آيات آن جز با طهارت دل ميسّر نيست.

«انّه لقرآن كريم فى كتاب مكنون لا يمسّه الاّ المطهّرون»

جز دلهاى پاك به حقيقت قرآن نمىرسند. همانگونه كه تا انسان طاهر و مطهّر نباشد دستِ دل او به محتوا و معارفِ آن نمىرسد.

كعبه نيز خانه پاك خدا است و كسى در حريم و اطراف كعبه طواف مىكند كه پاك باشد و اين معصومين ـ عليهمالسلام ـ هستند كه به حقيقت كعبه و طواف اطراف آن مىرسند و به دنبال آنان، شاگردانشان كه به مقدار طهارت از طواف اطراف كعبه برخوردار هستند. همانگونه كه معصوميناند كه به حقيقت قرآن مىرسند زيرا كه آيه تطهير آنان را «مطهّر» معرفى فرموده است.

اگر گفتهاند اين خانه پاك است و براى پاكان ساخته شده يعنى طواف اطراف اين خانه درس طهارت مىدهد وانسان اگر طاهر شد، محبوب خداوند است (انّ الله يحبّ التوّابين ويحبّ المتطهّرين.)

بنابر اين همانطورى كه عرش خدا پاك است و فرشتگان پاك خدا اطراف آن طواف مىكنند، كعبه نيز خانه خدا، مركز توحيد و پاك از شرك و آلودگيها است و طوافكنندگان اطراف آن هم پاكانى هستند كه از هر آلودگى و رجز و رجسى مطهّر و مصوناند و طواف اطراف اين خانه هم درس طهارت مىدهد.

ابراهيم و اسماعيل، معماران كعبه

براى اين كه خداوند متعال آثار فرشتگان را در انسان احيا كند، كعبه را بنا كرد. بهترين انبيا با بهترين وصف، بهترين خانه را در روى زمين بنا كردند. كعبه اولين خانه عبادت عمومى است (انّ اوّل بيت وُضعَ للناس للّذى ببكّة مباركاً وهدىً للعالمين.)

در روى زمين قبل از كعبه هيچ خانهاى به عنوان معبد همگان ساخته نشده است.

خداوند براى اين كه حاجيان طوافگر در اطراف كعبه به وصف فرشتگان متصف شوند و آثار فرشتهخويى در آنها احيا شود، كعبه را به دست پاكترينوموحّدترين بشريعنىابراهيمواسماعيلعليهماالسلامـ بنا كرد (واِذ يرفع ابراهيمُ القواعد من البيت واسماعيل)

اين دو پيامبر گرانقدر معماران كعبه هستند و آنچه در درون اينها است را بنيان نهادند و به هنگام بناى كعبه اين نيايش از درونشان مىجوشيد كه: «ربّنا تقبّل منّا» خدايا! قبول فرما و از ما بپذير.

كعبه با دست دو پيامبر الهى با خلوص ساخته شد. نه در معماران شرك راه داشت، نه در بنا و نه در احداث و مرمّت آن. خانهايست سراسر پاك تا بتواند محاذى بيت معمور و در نتيجه محاذى عرش خدا باشد. خلوص اين دو پيامبر به حدّى است كه خداوند خانه ساخته شده به دست آن دو را به خود نسبت مىدهد و مىفرمايد: اين خانه خانه خدا است همانطورى كه عرش عرش خدا است. و نيز به اين دو معمار دستور مىدهد كه اين خانه را براى طواف كنندگان، نمازگزاران، ركوع و سجود كنندگان پاك و تطهير كنند (أن طهّرا بيتى للطائفين والعاكفين والرُّكَّع السّجود)⁽¹²⁾.

چرا كعبه كعبه است؟

امام صادق ـ عليهالسلام ـ فرمود: كعبه چون يك خانه مكعب شكل است، كعبه ناميده شده است.⁽¹³⁾ يعنى چهار ديوار دارد، يك سطح و يك كف، لذا مكعب مىشود.