حکمت اسلام نسخه متنی

يعنى صبر بر دو نوع است يكى صبر بر محنت و مكروه و يكى صبر از لذت و محبوب. و الحاصل صابر آن است كه بر سختى و محرومى صبر كند و از لذات و شهوات خود را نگهدارد و اين صبر دوم كمتر از صبر اول نيست تا در دو حالت از بزه كارى و معاصى محفوظ ماند. ايمان را از صبر زيورى بهتر نيست و انسان را از صبورى و تحمل جمالى بهتر نه. و قال عليه السلام: الصبر عن الشهوه عفه و عن الغضب نجده و عن المعصيه ورع. [ شرح غرر، ج 2 ص 82 حديث 1927. ] يعنى نگهداشتن نفس از شهوتها عفت است و از غضب شجاعت است و از مصيبت پرهيزگارى و ورع است.

جزع دفع قدر نمى كند اما اجر را باطل مى گرداند و حرص در رزق نمى افزايد اما شخص را خوار مى سازد و ازنظر ارباب همت مى اندازد. سود آن برد كه آخرت به دنيا نفروخت و سعادت آن يافت كه به نعمت دنيا از آخرت غافل نگشت. كلام بليغ آن است كه آسان به فهم و زبان درآيد. آدميان همچو صورتهااند كه خيال باز از پس پرده بنمايد بعضى بروند و بعضى بيايند. عجب است كه بخيل اندكى از مال و نعمت از خود دريغ دارد و تمام آن را بى دريغ به وارث گذارد. گناه حكم مرض دارد و استغفار دوا و عود نكردن به گناه شفا. اميدها به سراب ماند، بيننده را بفريبد و وعده به دروغ دهد و شخص ازو نشكيبد. ضرر سلطان جائر و عالم فاجر به دنيا و دين سخت تر است از ضرر گرگى درنده كه در گله اى افتد بى حارسى و مانعى. مرد وقت منصب چندانكه درشتى و سركشى مى گيرد وقت عزل آنقدر مذلت خوارى مى بيند. كامل كردن معروف بهتر از شروع او است
كما اشتهر: الاكرام بالتمام. [ هر دو از امثال است. ] و ايضا: الاكرام تمام الاحسان. [ هر دو از امثال است. ]

كافر ناپاك و پردان و بى حيا و حرام توشه و لئيم و خائن و غدار و مغرور به جهل خويش و مغبون است، و مومن بازى خور و ساده ضمير و كريم و غافل از انديشه ى بدكاران و خائف و متحذر و محزون است. نيك مرد به كسى گمان بد نبرد كه آن بد در ذات خود نبيند و بد مرد و ناپاك درون به كسى گمان نيك نبرد كه همه كس را همچو خود پندارد. و در مثل است: كافر همه را به كيش خود پندارد. و عنه عليه السلام: الرجل السوء لا يظن باحد خيرا لانه لا يراه الا بوصف نفسه.

كريم جواد را همه كس دوست دارند و مدح كنند هر چند از او چيزى نيافته اند و لئيم بخيل بر خلاف اين است. و همچنين حاكم عادل و جابر و عالم و جاهل.

دنيا بر مثال آسيا و دولاب [ در برهان قاطع گفته: دولاب بر وزن دوشاب به معنى چرخ و آنچه در سر و دور باشد. ] به نوبت است روزى اين راست و روزى آن را و گاه اين را بالا برد و گاه آن را، پس اگر ناچار است ترا از طلب دنيا به نيكوئى طلب نما و صبر كن تا نوبت به تو رسد و منتظر باش تا آسياى دولت تو به گردش درآيد. روزگار دو روز است يكى روز روز تست و از آن تو و روز ديگر از آن ديگرى است و زيان تو، پس اگر روز تو باشد از سر به در نروى و در غرور و بطر نافتى و اگر روز تو نباشد بايد صبر كنى و جزع و مذلت به خود راه ندهى. و قد قال عليه السلام: الدهر يومان يوم لك و يوم عليك فاذا كان لك فلا تبطر و اذا كان عليك فاصطبر. [ شرح غرر، ج 2 ص 80 حديث 1917. ]

توكل بر خداى عز و جل آن است كه خود را به حول و قوت او سپارى و از حول
و قوت خود دست بدارى و بيزار گردى و چشم انتظار بر قضا و قدر دارى. عاقل فرصت از دست ندهد و كار امروز به فردا نيندازد و بر دوست نيازموده اعتماد نكند و با دشمن هموارى و مدارا كند. فقير خرسند از دامهاى ابليس رسته است، و توانگر ارجمند در دامهاى ابليس مانده است.

متقيان نفسهاشان عفيف است و حاجتهاشان خفيف. مردم به خير ايشان چشم دارند و از شر ايشان ايمنند. قانعند به اندك دنيا، صابرند بر بلا، رويهاشان شكفته است و دلهاشان به ياد خداوند تعالى زنده است. دائم در فكرند، دائم در ذكرند. در نعمت شاكرند، در بلا صابرند، از دنيا غايبند، براى دين حاضرند.